जीवन ताजे ताजे

होते माझे, आहेत माझे, असतीलही माझे
अशाच लोकांसंगे जगलो जीवन ताजे ताजे

वानवा कधी मला न पडली स्नेहाची, प्रेमाची
गरज कधी ना मला भासली अर्थाची, हेमाची
आप्तांच्या या जगात म्हणती मजला राजे राजे
अशाच लोकांसंगे जगलो जीवन ताजे ताजे

तुडुंब भरला डोह अंगणी, आनंदीआनंद असे
आठवणींचे तरंग उठती, भूतकाळही मंद हसे
भविष्यातही सर्व चांगले असेल माझे माझे
अशाच लोकांसंगे जगलो जीवन ताजे ताजे

नात्यांच्या या मळ्यात मिळतो, खूप खूप गारवा
सारे माझे मी सार्‍यांचा, विशाल हा कारवाँ
तृप्त जीवना आपुलकीची किनार साजे साजे
अशाच लोकांसंगे जगलो जीवन ताजे ताजे

माझ्यावरती सदा सावली देवाच्या मायेची
सावलीत त्या नसे काळजी नश्वर या कायेची
बघून माझे भाग्य चमकते, कुबेर लाजे लाजे
अशाच लोकांसंगे जगलो जीवन ताजे ताजे

काय बिघडले हत्ती जर का झुलले नाही दारी?
देव उगा का रुसेल जर मी केली नाही वारी?
सत्कर्माची फक्त तुतारी स्वर्गी वाजे वाजे
अशाच लोकांसंगे जगलो जीवन ताजे ताजे


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र.९८९०७ ९९०२३

जिद्द असावी जगावयाची

दु:ख वेदनांनी भरलेली
सांज असूदे आयुष्याची
पैलतिराची ओढ कशाला?
जिद्द असावी जगावयाची

जीवन गाणे लिहावयाला
शब्दफुले मी वेचवेचतो
रंगसंगती खास योजुनी
माळ फुलांची मस्त ओवतो
रडगाण्यांना असे मनाई
अंगणातही फिरकायाची
पैलतिराची ओढ कशाला?
जिद्द असावी जगावयाची

वर्दळीतही कुटुंबियांच्या
एकटाच मी जरी राहतो
एक कोपरा घरात माझा
आठवांसवे मस्त बोलतो
सवय जडवली बालपणीची
बडबड गीते म्हणावयाची
पैलतिराची ओढ कशाला?
जिद्द असावी जगावयाची

शिशिराची चाहूल लागता
म्हणे कोकोळा मौन पाळते
आम्रमोहरासाठी पुढच्या
वास्तवात ती रियाज करते
सूर न हो बेसूर कधीही
अशीच मैफिल गाजवायची
पैलतिराची ओढ कशाला?
जिद्द असावी जगावयाची

हसणे, रडणे माझे कोणी
वाटुन घेण्या दिसले नाही
भीक मागणे कधी सुखाची
देवा पुढती जमले नाही
असू, नसू दे पंख, नेहमी
मनात इच्छा उडावयाची
 पैलतिराची ओढ कशाला?
जिद्द असावी जगावयाची

बघावयाची वाट कशाला
मरणाची, जे येतच असते
तिरडीवरचे प्रेत कधी का
जीवन सरल्याने हळहळते
सजून जाते, आस धरोनी
पुन्हा नव्याने जन्मायाची
पैलतिराची ओढ कशाला?
जिद्द असावी जगावयाची


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

स्वप्न रंगवित होतो

स्वप्न पडावे म्हणून निद्रे!
तुला आळवित होतो
सखीस स्वप्नी बघावयाचे
स्वप्न रंगवित होतो

स्पर्श मखमली मोरपिसांचे
आभासी, सुखकारी
वेदनेसही किनार मिळते
तुझ्यामुळे जरतारी
इंद्रधनूचे रंग घेउनी
तुला चितारित होतो
सखीस स्वप्नी बघावयाचे
स्वप्न रंगवित होतो

परस्परांना पूरक अपुले
लोभसवाणे नाते
चमचमणार्‍या दवात तू,मी
थरथरणारे पाते
नजरेने नजरेस सखीच्या
मी कुरवाळित होतो
सखीस स्वप्नी बघावयाचे
स्वप्न रंगवित होतो

ओंजळ तुझिया आठवणींची
रिती पाहिली करुनी
हाती उरला दरवळ इतका!
गेलो मी गुरफटुनी
तुझ्याच परिघामधे स्वतःला
बंदी बनवित होतो
सखीस स्वप्नी बघावयाचे
स्वप्न रंगवित होतो

प्रवासगाथा मी थांबवली
सरता दिशा दहावी
साथ देउनी दावलीस तू
मला दिशा आकरावी
तुझ्यामुळे नवक्षितिजे, कक्षा
मी धुंडाळित होतो
सखीस स्वप्नी बघावयाचे
स्वप्न रंगवित होतो

सुरावटींच्या कैक कळांनी
मैफिल ही सजलेली
सप्तसुरांच्या सरीत आपण
दोघेही भिजलेली
गुलमोहरल्या कैक क्षणांना
मनी साठवित होतो
सखीस स्वप्नी बघावयाचे
स्वप्न रंगवित होतो


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

शुभेच्छा--

सडा अंगणी, तोरण दारी, शोभा रांगोळ्यांची
मणमिणणार्‍या पणत्या देती आभा मांगल्याची
चला दिवाळी करू साजरी अंतरमन उजळाया
सुखसमृध्दी लाभो, गाऊ नांदी नववर्षाची

दिवाळीनिमित्त सर्वांना हर्दिक शुभेच्छा.

निशिकांत देशपांडे

कुठे जायचे ठरले नाही

आहे तेथे राहण्यात मन रमले नाही
हजार रस्ते, कुठे जायचे ठरले नाही

जन्म घायचा कोणा पोटी कोण ठरवते?
भूक असो वा नसो तरीही माय भरवते
नर्णय सारे दुसर्‍या हाती, पटले नाही
हजार रस्ते, कुठे जायचे ठरले नाही

मुंज लागता संध्या शिकलो, याच कारणे
चालत आले पिढी दर पिढी, तसे चालणे
रुढी प्रथांचे धुके जराही विरले नाही
हजार रस्ते, कुठे जायचे ठरले नाही

गोंधळ बारावी नंतरचा आहे ध्यानी
मार्ग दावला, पुढे काय? आई बाबांनी
शिल्पकार माझा मी होणे जमले नाही
हजार रस्ते, कुठे जायचे ठरले नाही

खेड्यामधुनी झुंडी गेल्या शहर दिशेने
नाळ तोडुनी उपरा झालो राजखुशीने
काळासंगे कसे जगावे? कळले नाही
 हजार रस्ते, कुठे जायचे ठरले नाही

वसंत हिरवा, रिमझिम श्रावण जगी झरू द्या
वठलेल्या वृक्षाचा गुदमर अता सरू द्या
सुक्या बरोबर ओले केंव्हा जळले नाही
हजार रस्ते, कुठे जायचे ठरले नाही

उगा कासरा हाती आहे असे वाटते
जीवन अपुल्या मर्जीने चौखूर उधळते
असाह्य जगणेअंतक्षणीही सरले नाही
हजार रस्ते, कुठे जायचे ठरले नाही


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

सुसह्य वाटत आहे---

( आज माझा ७२रावा वाढदिवस. मित्र मैत्रिणिंकडून येणार्‍या सदिच्छांच्या श्रावणात भिजत भाव व्यक्त करण्यासाठी लिहिलेली कविता. )

जगता जगता उपकाराचे ओझे पेलत आहे
यारों तुमच्यामुळेच जीवन सुसह्य वाटत आहे

मेत्र-मैत्रिणी हीच संपदा कमावली मी लिलया
काटेरी आयुष्य बहरले, तुमची सारी किमया
इंद्रधनूचे रंग सातही मजेत उधळत आहे
यारों तुमच्यामुळेच जीवन सुसह्य वाटत आहे

आशिर्वचने जशी बरसली धोधो होउन श्रावण
चिंबचिंबलो, क्षणात झाला ग्रिष्म किती मनभावन
मरगळ गेली, कात टाकली असेच भासत आहे
 यारों तुमच्यामुळेच जीवन सुसह्य वाटत आहे

कविता लिहितो, गझला लिहितो बाळबोध वळणांच्या
चुचकारुन प्रोत्साहित करता, जणू खास ढंगांच्या
तुम्हीच धक्का दिला चालण्या पुढती, जाणत आहे
यारों तुमच्यामुळेच जीवन सुसह्य वाटत आहे

पहिल्या, शेवटच्या श्वासातिल अंतर जीवन असते
भेटत गेले वळणांवरती दोस्त चालता रस्ते
स्वर्ग नको, दे असे मित्र, देवाला विनवत आहे
यारों तुमच्यामुळेच जीवन सुसह्य वाटत आहे


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

कांहीच होत नाही

आयुष्य फरपटीचे, नशिबी सुखांत नाही
माझ्या मनाप्रमाणे कांहीच होत नाही

सारे मला मिळाले, पण केवढे उशीरा !
दु:खात राहण्याची जडली सवय शरीरा
सुख भेटले कधी तर, मी गीत गात नाही
माझ्या मनाप्रमाणे कांहीच होत नाही

ना पहिला कधीही मी धूर सोनियाचा
बस एक प्रश्न होता खळगीस भाकरीचा
पावेल देव इतका दम आसवात नाही
माझ्या मनाप्रमाणे कांहीच होत नाही

आव्हेरले तिने मज, मी भाळलो जिच्यावर
स्वप्नात ती न चुकता डोकावते बरोबर
गेली निघून संधी, परतून येत नाही
माझ्या मनाप्रमाणे कांहीच होत नाही

मार्गात जीवनाच्या, अपुले कुठे मिळाले?
ज्यांच्यात गुंतलो मी, तेही पसार झाले
धाग्यात रेशमाच्या, कुठलेच गोत नाही
माझ्या मनाप्रमाणे कांहीच होत नाही

अंधार, तेज जेथे लढतात ताकदीने
पाहून तेज हरले, अंधारलीत किरणे
उजळावयास पूर्वा, कुठलाच स्त्रोत नाही
माझ्या मनाप्रमाणे कांहीच होत नाही

मरणोपरांत कौतुक, श्रध्दांजलीत दिसले
तिरडीवरील शवही होते मनात हसले
ऐकून मस्त वाटे जे ऐकिवात नाही
माझ्या मनाप्रमाणे कांहीच होत नाही


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

लढता लढता शहीद करती---

( उरी सेक्टरमधे पाकचा हल्ला, त्या नंतर भारताने केलेला सर्जिकल हल्ला आणि त्यानंतर पाकिस्तानची चालू असलेली कोल्हेकुई. हे सर्व बघून सुचलेली एक रचना. या कवितेत माझी नेहमीची सौम्य भाषा, कशी कुणास ठाऊक, हरवून गेली लिहिताना. त्यासाठी क्षमस्व! )

सैनिक अमुचे संस्काराने परोपकारी
इष्ट चिंतिती त्यांचेही, ज्यांच्यांशी लढती
मौत मरावी कुत्र्याची ही जरी लायकी
त्या शत्रूंना लढता लढता शहीद करती

जिहाद खावा कशासवे? हे कळले नाही
तेच सांगती धर्मांधांना करा तबाही
म्हणे तयांना हजार मिळतिल व्हर्जिन पोरी!
मेल्यानंतर जन्नत, देतो खुदा बधाई !
भ्रष्ट करोनी मुले धाडती मरावयाला
चिथावणारे ऐषारामी जीवन जगती
मौत मरावी कुत्र्याची ही जरी लायकी
त्या शत्रूंना लढता लढता शहीद करती

दुष्ट इरादे पूर्ण करायाला कोल्ह्यांनो
डाग लावले जिहादास कोणी रक्तांचे?
गुन्ह्यास नाही क्षमा जगी, वाटते असे की;
झूठिस्ताना! घडे तुझे भरले पापांचे
कायनात संपवणे तुमची कार्य आमुचे
ओझे तुमचेअसह्य झाले, कण्हते धरती
मौत मरावी कुत्र्याची ही जरी लायकी
त्या शत्रूंना लढता लढता शहीद करती

पूर्वज ज्यांचे प्रताप राणा, शिवबा, झाशी
ब्रीद शत्रुला सळो की पळो करावयाचे
मनी नांदते तिव्र भावना, एकदा तरी
तळहातावर शीर घेउनी निघावयाचे
त्सुनामीस शत्रूच्या थोपवण्याला सैनिक
अभेद्य कातळ आपुल्याच छातीस बनवती
 मौत मरावी कुत्र्याची ही जरी लायकी
त्या शत्रूंना लढता लढता शहीद करती

सहनशीलता नसते लक्षण दौर्बल्याचे
प्रसंग येता रणांगणी त्वेषाने लढतो
नापाकांनो ! ध्यान असूद्या अशी लढाई
अंतिम असते, लढताना इतिहास घडवतो
लपवायाला तोंड नसावी कुणास जागा
अशी वेळ आणूत निश्चये शत्रूवरती
मौत मरावी कुत्र्याची ही जरी लायकी
त्या शत्रूंना लढता लढता शहीद करती


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

किती कोडकौतुक किती सोहळे ते--( भुजंगप्रयात )

जरा धाक होता जरूरी मनाला
म्हणोनी तुला निर्मिले मानवाने
किती कोडकौतुक किती सोहळे ते!
अहोरात्र केले तुझे रे! जगाने

तुझा गवगवा वाढवायास लिहिल्या
हजारो कथा, काल, थोतांड आम्ही
अविष्कारिले पाप, पुण्यास सुध्दा
मनी जागवायास भयंगंड आम्ही
सुरू जाहला कोंडमारा मनाचा
रुढीचे उभे राहिले कैदखाने
किती कोडकौतुक किती सोहळे ते!
अहोरात्र केले तुझे रे! जगाने

अवाढव्य, चित्रांस, किंमत मिळे पण
कधी चित्रकारास पुसतो न कोणी
तुझा फक्त डंका जगी वाजतो अन्
खर्‍या शिल्पकारास बघतो न कोणी
तुला लाभते पालखी, न्याय कुठला?
नि भोई बनावे तुझ्या करवित्याने
किती कोडकौतुक किती सोहळे ते!
अहोरात्र केले तुझे रे! जगाने

तुझी पाद्यपूजा, तुझी आरती अन्
तुझ्या भव्य दिंड्या, तुझी कैक क्षेत्रे
न कळले कधी दास केलेस आम्हा!
ससे जाहले माणसे सर्व भित्रे
जनाधार देवा हवासा तुलाही
तरी भक्त केलेस का दीनवाणे?
किती कोडकौतुक किती सोहळे ते!
अहोरात्र केले तुझे रे! जगाने

"जसे ठेवतो देव तैसे रहावे"
अशा धिकवणीचीच जडली बिमारी
तुझीही महत्ता कमी खूप झाली
नि शिरजोर झालेत पंडे पुजारी
जरी क्षुद्र माणूस, दगडा! तुला मी
दिले देवपण माखुनी शेंदुराने
किती कोडकौतुक किती सोहळे ते!
अहोरात्र केले तुझे रे! जगाने


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

मी पिशाच्च बनलो आहे.----

( अतृप्त भटकत्या आत्म्याचे मनोगत सांगणारी आगळी वेगळी कविता; पक्ष पंधरवाड्याचे निमित्त साधून. )

प्रेमात आपुल्यांच्या मी
एवढा गुंतलो होतो !
ज्या क्षणी जाहला मृत्यू
मी पिशाच्च बनलो होतो

आजही भटकतो आत्मा
का आसपास पोरांच्या ?
राबता सुखांचा राहो
भरभरून दारी त्यांच्या
दिसताच नात रडताना
पळभर गलबललो होतो
ज्या क्षणी जाहला मृत्यू
मी पिशाच्च बनलो होतो

सळसळ पिंपळ पानांची
जी होती तशीच आहे
अंगणात फुलवेलींची
थरथरही जुनीच आहे
मी मेलो, काय बदलले?
प्रश्नात गुंतलो होतो
ज्या क्षणी जाहला मृत्यू
मी पिशाच्च बनलो होतो

पिंडदान करतेवेळी
कावळा शिवेना जेंव्हा
" काळजी नीट आईची
घेऊत" म्हणाले तेंव्हा
पोरांच्या विश्वासावर
पिंडाला शिवलो होतो
ज्या क्षणी जाहला मृत्यू
मी पिशाच्च बनलो होतो

श्राध्दा दिवशी माझ्या मी
पाहिले, घरी फिरताना
मोबाइल, संगणकावर
सारेच काम करताना
विसरले मला! मी माझ्या
डोळ्यातुन झरलो होतो
ज्या क्षणी जाहला मृत्यू
मी पिशाच्च बनलो होतो

अजरामर का हा आत्मा
भटकावयास जगदिशा ?
जीवना ! हारलो बाजी
ना मनात उरली ईर्षा
प्रेमाचे घेउन ओझे
मरणोत्तर फिरलो होतो
ज्या क्षणी जाहला मृत्यू
मी पिशाच्च बनलो होतो


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

शाश्वत हसतो

आभासाच्या विश्वासावर जगतो आहे
नश्वर सारे असून शाश्वत हसतो आहे

शास्त्र पुराणे लाख सांगती, माया सारी
ब्रह्म सत्त्य अन् मिथ्या सारी दुनियादारी
प्रेम चिरंतन माते चरणी बघतो आहे
नश्वर सारे असून शाश्वत हसतो आहे

मला न ठावे देव नेमका कुणा पावला
स्तोत्र वाचुनी जगी कुणी का सुखी जाहला?
कर्मकांड का जगात जो तो जपतो आहे?
नश्वर सारे असून शाश्वत हसतो आहे

पुनर्जन्म थोतांड कल्पना कुणी रुजवली?
पाप, पुण्य, मुक्तीची सांगड कुणी घातली?
जे नाही त्या मागे मानव पळतो आहे
नश्वर सारे असून शाश्वत हसतो आहे

धर्म अफूची गोळी असते धर्मांधांना
"जिहाद" फलनिष्पत्ती दिसते सामांन्यांना
वर्ख अधर्माला धर्माचा मिळतो आहे
नश्वर सारे असून शाश्वत हसतो आहे

युगायुगांची पुरे जाहली दुकानदारी
पुंगीवरती लोक डोलती, तुम्ही मदारी
झुगारण्या जोखडास जो तो झटतो आहे
नश्वर सारे असून शाश्वत हसतो आहे

सत्कर्मांचा ध्यास असू द्या, नको फारसे
भय न असावे कुणाच्या मनी कधीही असे
"क्षितिजापुढचा नसणाराही रुसतो आहे"
नश्वर सारे असून शाश्वत हसतो आहे


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

"उफ"ना करता कशा यातना---(चित्र कविता)

छळावयाचे छळून घे तू
हवे तेवढे मला प्राक्तना
मीच जाणतो सहन कराव्या
"उफ" ना करता कशा यातना

लुळा पांगळा, पाय नसू दे
हौस एवढी जगावयाची!
ढोपर सरकावत जिद्दीने
आहे टेकडी चढावयाची
ध्येय गाठुनी, पूरी आहे
करावयाची मनोकामना
मीच जाणतो सहन कराव्या
"उफ" ना करता कशा यातना

चित्र रेखितो कल्पनेत मी
नसलेल्या पायांचे देवा
आणि हरवतो खुशीत इतका!
सशक्तांसही वाटे हेवा
आपदांसवे असता यारी
तुझी कशाला करू प्रार्थना?
मीच जाणतो सहन कराव्या
"उफ" ना करता कशा यातना

हंस चालतो डौलदार पण
त्याचा रस्ता खास नसावा
कावळ्यासही जमेल तैसे
चालायाचा हक्क असावा
मी माझ्या चालीने जातो
जिथे वसे हासरी वेदना
मीच जाणतो सहन कराव्या
"उफ" ना करता कशा यातना

अंधाराचे पर्व असू दे
माझ्यासाठी हीच दिवाळी
फरपट सारी,पण मी देवा
कधी न केली तुझी टवाळी
दोष न देता कुणा जगावे
प्रखर नांदते मनी भावना
मीच जाणतो सहन कराव्या
"उफ" ना करता कशा यातना

अपर्णातुनी पूर्णत्वाचा
जन्म व्हायचा निश्चित असते
अंधाराचे भोग भोगता
प्रभात किरणे, लाली दिसते
भविष्यातल्या सुखस्वप्नांची
चाहुल बनते आज वेदना
मीच जाणतो सहन कराव्या
"उफ" ना करता कशा यातना


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

कधीच विझले नाही

अंधाराचे विश्व असोनी
कुठे हरवले नाही
ज्योत जरी मी वादळातली
कधीच विझले नाही

सोशिक आहे, म्हणून म्हणती
मलाच अबला सारे
दुसर्‍यांच्या हातात कासरा
पदोपदी फटकारे
उद्रेकाला मनातल्या मी
कधी व्यक्तले नाही
ज्योत जरी मी वादळातली
कधीच विझले नाही

स्त्रीजन्माच्या आदर्शांचे
ओझे उतरत नाही
पाठीवरती भार पेलणे
साधी कसरत नाही
भोई संसाराची झाले
पण मी थकले नाही
ज्योत जरी मी वादळातली
कधीच विझले नाही

नकोत मजला हार तुरे अन्
नकोय वैभव गाथा
जन्मोजन्मी जगले आहे
झुकउन सदैव माथा
बोच मनाला, शल्य स्त्रियांचे
प्रभूस कळले नाही
ज्योत जरी मी वादळातली
कधीच विझले नाही

येते मरगळ कधी कधी पण
तीही क्षणीक असते
झटकुन देते नैराश्याला
पुढेच पाउल पडते
कर्तव्याची धुरा वाहता
मनात खचले नाही
ज्योत जरी मी वादळातली
कधीच विझले नाही

दहिहंडीला आकाक्षांच्या
चढेन मी फोडाया
युगायुगांच्या घाट्ट शृंखला
निघेन मी तोडाया
उध्दाराचे कांड अहिल्ये!
मनास पटले नाही
ज्योत जरी मी वादळातली
कधीच विझले नाही


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

व्यथा---

(औरंगाबादच्या माझ्या घराच्या खिडकीत चिमणीने घरटे केले. पिले झाली; उडून गेली. चिमणी दोन दिवस भिरभिरत्या नजरेने शोध घेऊन ती पण उडून गेली. ते रिकामे घरटे अजून तसेच आहे खिडकीत. या वरून सुचलेली कविता )

गोड धडधड उरी तिच्या लागताच चाहूल
चिमणी लागली नाचायला होणार म्हणून मूल

वाळलं गवत अन् काड्या करत होती जमा
पडणार्‍या कष्टांची नव्हती तिला तमा

घरटं छान मऊ व्हावं एकच ध्यास मनी
काळजी करणं बाळाची सवय होती जुनी

दोन पिलं जन्मली खोप्यात होती घाई
आनंदात नहात होती वेडी त्यांची आई

पिलांना भरवण्यासाठी बाहेर  जाई
शोधून शोधून दाणे घेउन घरी येई

चोंचीत दाणे भरवताना आनंदाची सर
पिले वाढता वढता त्यांना फुटू लगले पर

दाणे घेऊन पुढे चाले हळू हळू चिमणी
पिले मागे येता बघत होई सुखरमणी

एके दिवशी चिमणीला मिळेनात दाणे
कष्ट तिला किती पडले देवच एक जाणे

मिळाले ते घेऊन परत आली घरा
पिले नव्हती कुठे, खोपा मोकळा  पुरा

भिरभिरत्या नजरेस तिच्या दिसत नव्हतं कुणी
पंख फुटता भुर्र उडाली कहानी ही जुनी

मीच तर त्यांच्या दिलंय पंखांना बळ
म्हणूनच तर आज भोगतेय काळजातली कळ

एक चिमणा पुन्हा तिच्या सान्निध्यात आला
अनुनय प्रणयासाठी सुरू होता झाला

अंगचटीला येऊ नकोस! नकोय मला मजा
लेकरं उडून गेली माझी, भोगतेय मी सजा

इतिहास परत घडणे नकोय मला आता
मरेन पण होणार नाही फिरून कधी माता

घरटे विरान अंगणी नुसतीच आहे शोभा
चिमणी गेली पिले गेली, गेलीय त्याची आभा

ओसाड खोपा सांगत आहे अजूनही कथा
प्रेमासाठी सवय हवी भोगण्याची व्यथा


निशिकांत देशपांडे. मो. क्र. ९८९०७ ९९०२३

आरशाला मी कधी कळलेच नाही

( एकाच विषयावर आणि एकाच यमकात पाच मुक्तके--वृत्तबध्द चारोळ्या--लिहिल्यामुळे ही एक वैशिष्ट्यपूर्ण कविता बनली आहे; जरा वेगळ्या बाजाची )

बंडखोरी हाच आहे पिंड माझा
चौकटीच्या आत मी जगलेच नाही
रूढवादी रूप स्त्रीचे पाहणार्‍या
आरशाला मी कधी कळलेच नाही

शाप भोगत वाट का बघते अहिल्या?
आत्मसन्मानी मना रुचलेच नाही
राम तो उध्दारकर्ता मानणार्‍या
आरशाला मी कधी कळलेच नाही

लागले माझी मला घडवायला मी
वाट खडतर चालता थकलेच नाही
रूप नवखे पाहुनी चक्रावलेल्या
आरशाला मी कधी कळलेच नाही

शार्दुलाच्या ताकदीने गर्जताना
आत्मविश्वासास मी त्यजिलेच नाही
नेहमी चित्कार स्त्रीचे ऐकणार्‍या
आरशाला मी कधी कळलेच नाही

वेग, प्रगती परवलीचे शब्द माझे
धावता रूढी प्रथांची ठेच नाही
आत्मनिर्भर पाहुनी चवताळणार्‍या
आरशाला मी कधी कळलेच नाही

आजची स्त्री मागते सन्मान आहे
जे कधी आधी असे घडलेच नाही
पाहुनी एल्गार थरथर कापणार्‍या
आरशाला मी कधी कळलेच नाही


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

कातरवेळी तुझी आठवण

धुंद होउनी अनुभवतो मी
मृदुगंधाची जणू साठवण
जेंव्हा जेंव्हा मनी दाटते
कातरवेळी तुझी आठवण

लाख असूदे सभोवताली
गारठणारा गार हिवाळा
मला काय! अतिरेकी पारा
दावतोय अतिउष्ण उन्हाळा
मजेत मी, आठव कोषाचे
तुझ्या, लाभले मला आवरण
जेंव्हा जेंव्हा मनी दाटते
कातरवेळी तुझी आठवण

युगे लोटली तरी परंतू
प्रीत अधूरी जगी नांदते
चंद्र, चकोराच्या भेटीचा
मुहूर्त आला उगा वाटते
आभासी चाहुलीमुळेही
विरहाची होतसे बोळवण
जेंव्हा जेंव्हा मनी दाटते
कातरवेळी तुझी आठवण

घटे, पळे अन् दिवस चांगला
असा कोणता प्रकार नसतो
वर्षामधले बारा महिने
आठवणींचा मोसम असतो
साद द्यावया कोकिळेस का
मोहरलेले हवे आम्रवन?
जेंव्हा जेंव्हा मनी दाटते
कातरवेळी तुझी आठवण

दोन पाखरे उडता उडता
क्षितिजाच्याही पुढे पोंचली
प्रेम भावना शिगेस असता
धुंद होउनी नाचनाचली
कैफ उतरता यक्ष प्रश्न हा
उकलावी ही कशी गुंतवण?
जेंव्हा जेंव्हा मनी दाटते
कातरवेळी तुझी आठवण

प्रेमाला निर्भेळ आपुल्या
विरहाचा लवलेश नसावा
मनी नेहमी आठवणींचा
झुळझुळता सहवास असावा
प्रीत असावी अशी निरागस!
खळाळणारे जणू बालपण
जेंव्हा जेंव्हा मनी दाटते
कातरवेळी तुझी आठवण


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

कसे जीवनी हसावयाचे---

( मी आमच्या भागातील एका हास्यक्लबचा शाखा प्रबंधक आहे. तीन वर्षांपासून हे काम करताना सदस्यांमधे झालेले बदल बघून आणि त्यांनी दिलेल्या फीडबॅकवरून सुचलेली ही कविता. )

आनंदाच्या वारीसंगे निघावयाचे
इथे कळाले कसे जीवनी हसावयाचे

दु:ख पेरले आयुष्याच्या मळ्यात आहे
हास्यमण्यांची माळ तरीही गळ्यात आहे
लाख कारणे असून नाही रडावयाचे
इथे कळाले कसे जीवनी हसावयाचे

त्रयस्थ आणि शिष्ट संस्कृतीतही भेटती
मित्र केवढे! प्रसंग येता जीव लावती
श्वास मोकळे कसे घ्यायचे? शिकावयाचे
इथे कळाले कसे जीवनी हसावयाचे

उलटी गिनती इथे पाहिली आयुष्याची
वयास विसरुन मजाक मस्ती रोजरोजची
निर्माल्याच्या मनात येते फुलावयाचे
इथे कळाले कसे जीवनी हसावयाचे

आम्ही सारे जमतो तेंव्हा खुल्या दिलाने
हास्य बहरते, हद्दपार असते रडगाणे
सूर गवसले, नवे तालही धरावयाचे
इथे कळाले कसे जीवनी हसावयाचे

इतिहासाची भाग जाहली आहे मरगळ
भासत असते वाळवंटही आता हिरवळ
आनंदाच्या डोही आता रमावयाचे
इथे कळाले कसे जीवनी हसावयाचे

हास्यक्लबातुन आशावादी उर्जा मिळते
सुरकुत्यातली उदासीनता क्षणात पळते
जगायचे ते आनंदाने जगावयाचे
इथे कळाले कसे जीवनी हसावयाचे


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

ऑल इज वेल

---( संगणक, मोबाईलवर वापरले जाणारे शब्द वापरून एखादी हलकी-फुलकी कविता करावी असा विचार केला; पण विषयाच्या गांभिर्याने पाठ सोडलीच नाही. आज अनुभवतोय की कवितेवर कवीची मनमानी चालतच नाही. ती बंडखोर असते. शेवटी बनलेली कविता जी मी मूळात योजिली नव्हती; ती अशी:- )

मृत्यू हल्ली दारावरची
दाबत असतो बेल
बंडखोर मी तरी सांगतो
जगास ऑल इज वेल

दु:ख वेदना नको नकोशा
सर्व जगाला तरी
कुरुवाळत मी जोजवल्या त्या
सख्या सोयर्‍यापरी
सर्व सुखांचा केला होता
ओ.यल.यक्स. वर सेल
बंडखोर मी तरी सांगतो
जगास ऑल इज वेल

आभासी जगतात आजही
मस्त मस्त रंगतो
सुख जे मिळते, सर्वांना मी
आनंदे सांगतो
दु:ख रडाया वापरला ना
मेसेंजर, ई मेल
बंडखोर मी तरी सांगतो
जगास ऑल इज वेल

सुखे लिहाया संगणाकवर
नाही कुठला फाँट
खाचा, खळगे, मिळतिल काटे
अशी शक्यता दाट
केले रिफ्रेश, तरी न फुलते
आयुष्याची वेल
बंडखोर मी तरी सांगतो
जगास ऑल इज वेल

जिथे आहे मी तिथे चांगला,
ड्रॅग नका ना करू
हाक मारुनी मला बोलवा
गुगल नका वापरू
असून अ‍ॅक्च्यूअल शेजारी
व्हर्च्यूअलची जेल
बंडखोर मी तरी सांगतो
जगास ऑल इज वेल

फॉरमॅटिंग या आयुष्याचे
म्हणजे मृत्यू खरा
ब्लँक संगणक पुढच्या जन्मी
जुन्या, संपती जरा
नवे कनेक्षन, नवीन मेनू
नवा सूर्य उगवेल
बंडखोर मी तरी सांगतो
जगास ऑल इज वेल


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

मैफिलीत त्या रंग न भरला

तुझ्याविना मल्हार कोरडा
आठवणींच्या धुक्यात विरला
सुरेल होती तान परंतू
मैफिलीत त्या रंग न भरला

एक जमाना होउन गेला
एक एकटा चालत आहे
व्यक्त व्हायचे कोणा जवळी?
मी माझ्याशी बोलत आहे
असावीस तू येत मागुनी
भास मनीचा भ्रामक ठरला
सुरेल होती तान परंतू
मैफिलीत त्या रंग न भरला

रंग घेउनी तूच ये सखे
उजाड आयुष्यात भराया
कुंचल्यातुनी हिरवळ थोडी
चितारून दे मला बघाया
वसंत रेंगाळेल भोवती
जरी तयाचा मोसम सरला
सुरेल होती तान परंतू
मैफिलीत त्या रंग न भरला

शहारणारी स्वप्ने येती
तुला घेउनी भेटायाला
स्वप्न खरे होईल कदाचित
असे लागले वाटायाला
ओढ जिवाला अशी लागली!
ध्यास मनी बस ! तुझाच उरला
सुरेल होती तान परंतू
मैफिलीत त्या रंग न भरला

कडाडल्यावर वीज, दिसावे
अंधारीही लखलख सारे
तसेच मी बाहूत पाहिले
तू आल्यावर झिलमिल तारे
क्षणात एका नको नकोचा
अधीर पडदा गळून पडला
सुरेल होती तान परंतू
मैफिलीत त्या रंग न भरला

पुनवेचे तू आण चांदणे
घेउन येतो मीही दरवळ
रोमांचांना पांघरल्याविन
कशी मिटावी विरही तळमळ?
श्वासांमध्ये श्वास मिसळुनी
स्वर्ग भूवरी म्हणू उतरला
सुरेल होती तान परंतू
मैफिलीत त्या रंग न भरला


निशिकांत देशपांड. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

तीज---

{ महाराष्ट्र मे जिस तरह बेटीको नागपंचमीको मायके लाया जाता है, झूले खेलनेका चलन है बिलकुल यही तरहसे पंजाबमे तीज त्योहार मनाया जाता है. इस त्योहारपर "विश्व बेटी दिन" के अवसर पर मेरी एक हिंदी रचना. }

कल तक पलकोंमे बैठी थी
छोटीसी गुडिया रानी
ना जाने कब हुयी अचानक
बिटिया मेरी बडी सयानी

सुनती थी कलतक दिलसे
"एक था कव्वा एक थी चिडिया"
नींद तेरे पलकोंमे आती
सपनोंकी चढती थी सिडियां
खुदके जीवनमेहि दिखे ना
ढुंड ढुंड खुदकी ही निशानी
ना जाने कब हुयी अचानक
बिटिया मेरी बडी सयानी

काली चोटीपर बांधा था
मनभावन एक लाल परांदा
आंगन तू रहते, खुशियोंसे
भरा हुआ था कभी घरोंदा
बिदा किया जब प्रियतम के घर
तनहाई क्या करें बयानी
ना जाने कब हुयी अचानक
बिटिया मेरी बडी सयानी

सजा रखा है घर, आंगन भी
तीजको तू आनेवाली है
दो दिनहि सही लेकिन मायूसी
घरसे गुल होने वाली है
तेरी आहटसे बदली है
हम लोगोंकी बुझी कहानी
ना जाने कब हुयी अचानक
बिटिया मेरी बडी सयानी

कैसे बीते दो दिन सुखके!
बीते क्या? उड गये कहां!
शांती सुखसे मानो जैसे
रिश्ते फिरसे जुडे यहां
माया थी सब दोही दिनकी
लगती थी फिर भी रुहानी
ना जाने कब हुयी अचानक
बिटिया मेरी बडी सयानी

तू झूलें सखियां भी झुलें
झुलेसंग मनभी तो झुलें
तीज मनाने धरतीपर उतरा
चंदरभी अंबरको भूले
डूबी दुनिया मस्त मजे मे
जैसे तीज कि हुयी दिवानी
ना जाने कब हुयी अचानक
बिटिया मेरी बडी सयानी

आख़िर वह दिन आही गया
जब जाना था घर अपने
हंसी-खुशीसे बिदा किया
पर टूट गये सारे सपने
इंतज़ार था नये तीज का
तब लिखेंगे नयी कहानी
ना जाने कब हुयी अचानक
बिटिया मेरी बडी सयानी



निशिकांत देशपांडे. मो. क्र. ९८९०७ ९९०२३

धाव धावली

---( पुण्यात विद्यापीठ सिग्नलवर पाहिलेले दृष्य बघून सुचलेली कविता.)

चौरस्त्यावर सिग्नल बघुनी
ब्रेक लावता कार थांबली
गरीब मुलगी भीक मागण्या
कार दिशेने धाव धावली

हात पसरुनी करी याचना
तिचा चेहरा केविलवाणा
पेलत होती भार कटीवर
बाळ चिमुकला गोजिरवाणा
हिरवा सिग्नल, गाडी निघता
नैराश्याने खूप ग्रासली
गरीब मुलगी भीक मागण्या
कार दिशेने धाव धावली

लाल पुन्हा यावयास सिग्नल
वाट पाहणे तिच्या प्राक्तनी
इक्का-दुक्का शंभरातुनी
भीक टाकतो, अशी कहाणी
तिच्या जीवनी रख रख होती
कधी न दिसली गार सावली
गरीब मुलगी भीक मागण्या
कार दिशेने धाव धावली

तिला पाहुनी बर्‍याच वेळा
कुतुहल माझे जागे झाले
आपुलकीने विचारल्यावर
उदास डोळे भरून आले
बोलावी ती म्हणून हाती
पन्नासाची नोट ठेवली
गरीब मुलगी भीक मागण्या
कार दिशेने धाव धावली

"माय बाप ना ठाव साहिबा
बाळपणी मज कुणी पळवले
जशी लागले बोलू चालू
भीक मागण्या भाग पाडले
खरे सांगते बालवयातच
जगावयाची भूक संपली
गरीब मुलगी भीक मागण्या
कार दिशेने धाव धावली

बाळ सोबती असलेलाही
चोरीचा हा माल असावा
वर्तमान ना भविष्य त्याला
परंतु नाक्की "काल"असावा
दया जागवुन भीक मिळावी
शक्कल नामी कुणी शोधली?
गरीब मुलगी भीक मागण्या
कार दिशेने धाव धावली

संध्याकाळी जेवण देउन
मालक सारे पैसे नेतो
किती दरारा त्याचा सांगू!
जो तो येथे गप्प बैसतो"
मनातली कवितेत उतरली
सिग्नलवरची म्लान सानुली
गरीब मुलगी भीक मागण्या
कार दिशेने धाव धावली


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

वणवा वैशाखाचा

आठवणींच्या पुरात येतो
सदैव अनुभव रखरखल्याचा
श्रावणातही मनी पेटतो
प्रचंड वणवा वैशाखाचा

भल्या पहाटे ऐकत होतो
जात्यावर आईचे गाणे
साखरझोपेमधील स्वप्ने
बघावयाचा मी नेमाने
वांझोटा का छंद पाळला?
काल, आज मी जगावयाचा
श्रावणातही मनी पेटतो
प्रचंड वणवा वैशाखाचा

क्षणात गट्टी, क्षणात कट्टी
मनी कधी ना राग न हेवा
खुश असायला सर्वासंगे
कारण लागत नव्हते तेंव्हा
मुक्त विहारी धागा तुटला
शाळेमधल्या आयुष्याचा
श्रावणातही मनी पेटतो
प्रचंड वणवा वैशाखाचा

जीवनात मग वसंत आला
प्रवेश  होता प्रीय सखीचा
दरवळलेले विश्व पाहिले
मोद आठवे क्षणोक्षणीचा
बघता बघता मोसम सरला
हवा हवासा मोहरण्याचा
श्रावणातही मनी पेटतो
प्रचंड वणवा वैशाखाचा

देठ असोनी हिरवा हिरवा
पिकून गेली दोन्ही पाने
मना वाटते झुळूक यावी
गळून जावे क्रमाक्रमाने
मागे, पुढती कोण? कधी? हा
निर्णय असतो दयाघनाचा
श्रावणातही मनी पेटतो
प्रचंड वणवा वैशाखाचा

वर्तमान हा जगावयाचा
काळ असावा, कधी न जमते
भूतकाळ वेताळ रुपाने
पाठीवरचे ओझे असते
गूढ असोनी भविष्य सारे
छंद मनोरे बाधायाचा
श्रावणातही मनी पेटतो
प्रचंड वणवा वैशाखाचा


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

ये तशी तू

लाजरी बुजरी नको राहू अशी तू
सागराची लाट येते, ये तशी तू

पालवी फुटणे मनी का गैर असते?
अंतरीची तार जुळता मन बहरते
व्यक्त होण्या एवढी का लाजशी तू?
सागराची लाट येते, ये तशी तू

ना तुझा, हा दोष आहे श्रावणाचा
हा ऋतू असतो सख्याच्या आठवांचा
स्पंदनाना एवढे का लपवसी तू?
सागराची लाट येते, ये तशी तू

"काय म्हणतिल लोक"हा तर रोग आहे
रोग कसला?जीवनी हा भोग आहे
तोड बेड्या, हो जराशी धाडसी तू
सागराची लाट येते, ये तशी तू

माळ तू केसात झिलमिल तारकांना
चेहर्‍यावर गोंद तू मनभावनांना
व्यक्त हो ओठातुनी, राधा जशी तू
सागराची लाट येते, ये तशी तू

एकट्याने आज मैफिल मी सजवली
पण शमा का पेटण्या आधीच विझली?
शोधती गझला तुला, बावनकशी तू
सागराची लाट येते, ये तशी तू

वेळ आली भैरवी छेडावयाची
झडकरी ये ही घडी भेटावयाची
का स्वतःच्या सोबतीने नांदशी तू?
सागराची लाट येते, ये तशी तू


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

बाबांचे बोलणे पहाडी

अनेक वेळा धाकधपटशा
क्वचित प्रसंगी लाडीगोडी
माय दुधाची मऊ साय अन्
बाबांचे बोलणे पहाडी

शिस्तप्रिय अन् करडा चेहरा
असेच बाबा आठवातले
त्यांच्या विषयी मनात भीती
कधी न कळले वास्तवातले
भावंडाना पदराखाली
माय घेउनी लपवी खोडी
माय दुधाची मऊ साय अन्
बाबांचे बोलणे पहाडी

कुटुंबाचिया संकट समयी
उभे राहिले बनून कातळ
बाबामध्ये ताकत होती
झेलायाची प्रचंड वादळ
क्षुब्ध सागरी वल्हवायचे
संसाराची लिलया होडी
माय दुधाची मऊ साय अन्
बाबांचे बोलणे पहाडी

सासरास मी जशी निघाले
माय ढसढसा होती रडली
पण बाबांची अविचल सूरत
विचित्र होती मला वाटली
बुरूज एकांती ढासळला
कळता सुटली सारी कोडी
माय दुधाची मऊ साय अन्
बाबांचे बोलणे पहाडी

श्राद्धादिवशी रात्री बाबा
मला भेटण्या होता आला
मायेने माझ्या पाठीवर
हात फिरवुनी मला म्हणाला
"मायाळू बाबाच्या पायी
कठोर कर्तव्याची बेडी"
माय दुधाची मऊ साय अन्
बाबांचे बोलणे पहाडी

नशीब माझे, मला मिळाला
आईचा भरपूर उबारा
मी घडायला पूरक ठरला
बाबांचा केवढा दरारा!
जन्मोजन्मी हीच मिळावी
मातपित्याची देवा जोडी
माय दुधाची मऊ साय अन्
बाबांचे बोलणे पहाडी


निशिकांत देशपांडे. मो. क्र. ९८९०७ ९९०२३

मनात दडली होती

हातामध्ये हात घेउनी
उडान भरली होती
पंख मिळाले स्वप्नांना,जी
मनात दडली होती

रंगरूप ना आयुष्याला
जगणे, जगणे नव्हते
परीघ सोडुन अंधाराचा
कुठे नांदणे नव्हते
तू आल्यावर पहाट पहिली
सखे उगवली होती
पंख मिळाले स्वप्नांना,जी
मनात दडली होती

श्वास अधूरे, आस अधूरी
धूसर धूसर सारे
मळभ धुक्याचे चित्र दावते
अर्धे, दुरावणारे
तुझ्या सोबती पूर्णत्वाने
प्रीत बहरली होती
पंख मिळाले स्वप्नांना,जी
मनात दडली होती

ग्रिष्म संपता संपत नव्हता
वसंत होता रुसला
पानगळीचा पत्ता माझा
धीर मनीचा खचला
तुझ्या संगती चैत्रपालावी
नवाळ फुटली होती
पंख मिळाले स्वप्नांना,जी
मनात दडली होती

विस्कटलेल्या आयुष्याची
घातलीस तू घडी
भणंगास या सूट दिली पण
फक्त हवी तेवढी
दोघांनीही सुखदु:खाशी
पैज जिंकली होती
पंख मिळाले स्वप्नांना,जी
मनात दडली होती

मनात माझ्या भीती होती
तेच नेमके घडले
पिंड ठेवता तुझा, कावळे
मागे होते सरले
पुढील जन्मी भेटू म्हणता
झडप मारली होती
पंख मिळाले स्वप्नांना,जी
मनात दडली होती


निशिकांत डेशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

तसा उधाणत गेलो

छंद म्हणोनी गतकाळाला
रोज खुणावत गेलो
आठवणींची झुळूक आली
तसा उधाणत गेलो

गवाक्षातुनी तुला भविष्या!
कधी न बघता आले
तरी निघालो योग्य दिशेने
अंधारी चाचपले
ध्येय दूर पण तरी चालता
मनी सुखावत गेलो
आठवणींची झुळूक आली
तसा उधाणत गेलो

कमी आत्मबल म्हणून देवा
हात पसरले होते
चालायाची मनात भीती
पाय घसरले होते
दुबळा म्हणुनी माझ्यापासुन
मीच दुरावत गेलो
आठवणींची झुळूक आली
तसा उधाणत गेलो

वळून बघता मागे दिसले
धागे विसकटलेले
अपुले ज्यांना समजत होतो
हवेत ते विरलेले
दोष न कोणा, "चुकलो मी हे"
मला बजावत गेलो
आठवणींची झुळूक आली
तसा उधाणत गेलो

भाग्य वाटणे चालू असता
मीच नेमका नव्हतो
भविष्य माझे घडवायाचे
काम अता मी करतो
घामाच्या लोंढ्यात नेहमी
मस्त प्रवाहत गेलो
आठवणींची झुळूक आली
तसा उधाणत गेलो

वर्तमान का दिवाळखोरी
पदोपदी दाखवतो
वैभवशाली पण वांझोटा
भूतकाळ आठवतो
गूढ भविष्याकडे उडाया
पंख बळावत गेलो
आठवणींची झुळूक आली
तसा उधाणत गेलो


निशिकांत डेशपांडे . मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

मनी शुन्य मोठे मला भासलो मी ( वृत्त--भुजंग प्रयात )

माझ्या पत्नीची परवाच एक शस्त्रक्रिया झाली. तिला शस्त्रक्रिया गृहात नेले आणि मी बाहेर एकटाच-सर्वार्थाने- विमनस्कपणे बसलो. त्यावेळी मनात आलेल्या विचारांच्या वादळातून जन्म घेतलेली रचना:-

वजावट तिची एक क्षणही रुचेना
किती एकटा या क्षणी जाहलो मी!
करू मुल्यमापन स्वतःचे ठरवता
मनी शुन्य मोठे मला भासलो मी

चलत् चित्रपट लागला का दिसाया
अचानक असा मस्त जगल्या क्षणांचा?
सदा गंध धुंदीत गंधाळल्याने
कधी त्रास झाला न कुठल्या व्रणांचा
तरी आज का वाटते या मनाला?
कपारीत ओल्या जणू वाळलो मी
करू मुल्यमापन स्वतःचे ठरवता
मनी शुन्य मोठे मला भासलो मी

तुझ्या गैरहजरीत का एकदम हे
थवे आज येती जुन्या आठवांचे?
असे रात्र काळी जरी संकटांची
तरी रिमझमे चांदणे पौर्णिमेचे
असो ग्रिष्म, पतझड, तुझ्या संगतीने
नभी श्रावणाच्या किती चिंबलो मी!
करू मुल्यमापन स्वतःचे ठरवता
मनी शुन्य मोठे मला भासलो मी

जगायास उर्मी सखीने दिली पण
क्षणाचीच मरगळ किती ही भयानक?
जिथे नांदली प्रीत बहरून तेथे
उदासीस थारा मिळाला अचानक
उसास्यांस माझ्या कसे थांबवावे?
समस्येत गुंतून भांबावलो मी
करू मुल्यमापन स्वतःचे ठरवता
मनी शुन्य मोठे मला भासलो मी

कसा एकटे एक क्षण राहण्याच्या
परिक्षेत सपशेल नापास झालो?
जरी अपयशाशी अशी भेट झाली
तरी हास्य ओठी, यशालाच भ्यालो
सखे, ऑपरेशन यशस्वी उरकले
तसा जीव भांड्यात, आनंदलो मी
करू मुल्यमापन स्वतःचे ठरवता
मनी शुन्य मोठे मला भासलो मी

चला सुरकत्यांनो तुम्हाला हसाया
किती छान कारण, हवेसे मिळाले!
बघोनी सदा काळजी चेहर्‍यावर
तुझे दर्पणा! त्राण होते गळाले
पुन्हा रंग भरण्या नव्या कुंचल्याने
तुझी साथ मिळताच सरसावलो मी
करू मुल्यमापन स्वतःचे ठरवता
मनी शुन्य मोठे मला भासलो मी


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

कधी खरे वय सांगत नाही

चिरतरुणी तू, तुझ्या जीवनी
काळ पुढे का सरकत नाही?
रूप देखणे, तुझे हासणे
कधी खरे वय सांगत नाही

निळ्या चांदण्यातली सावली
असेच वर्णन तुझे करावे
तुला मिळू दे लाख पौर्णिमा
आवसेचे अस्तित्व नसावे

क्षितिजाच्याही पुढे नांद तू
तोड चौकटी रुढी-प्रथांच्या
घेत भरारी तिथे जा, जिथे
झळा नसाव्या उष्ण व्यथांच्या

कस्तुरीसही हवा हवासा
गंध तुझ्यातिल तारुण्याचा
वसंत रेंगाळतो तुजसवे
छंद तयाला धुंद व्हायचा

देव पावला नसूनसुध्दा
खाष्ट ऋषीला राग न शिवला
तपोभंग केलास मेनके!
तरी भाळुनी मधाळ हसला

गुलमोहरलो, जरी पाहिले
ओझरते मी तुला एकदा
शब्दांकित कवितेत करोनी
रोज वाचतो तुला कैकदा


निशिकांत देशपांडे. मो. क्र. ९८९०७ ९९०२३

वर्ख लावते आनंदाचा

वर्ख लावते आनंदाचा----( ओळखीतली एक वास्तव कथा. नवर्‍याने वार्‍यावर सोडले. झालेली दोन मुले पण दिली नाहीत. आता समाजसेवा करून ती जगायचा प्रयत्न करतेय. तिचे मनोगत. )


व्यक्त व्हावया धडपडणारे दु:ख झाकण्याला
वर्ख लावते आनंदाचा रोज चेहर्‍याला

आयुष्याची वाट अशी का वळणावळणांची?
मला लाभली सदैव संगत खाचा खळग्यांची
चालत असते अखंड, नसतो वेळ थकायाला
वर्ख लावते आनंदाचा रोज चेहर्‍याला

वसंत ज्याच्यामुळे बहरतो, ग्रिष्म दिला त्याने
किती होरपळ सहन करावी एकट्या जिवाने?
अता पानगळ एकच मोसम पुढे जावयाला
वर्ख लावते आनंदाचा रोज चेहर्‍याला

दोन सुगंधित फुले उमलली वेलीवरती पण
नेली हिसकाउन नियतीने, अवघडलेला क्षण
जगते आहे वेल नसोनी अर्थ जगायाला
वर्ख लावते आनंदाचा रोज चेहर्‍याला

चंग बांधला, दु:ख आपुले विसरुन जायाचा
खितपतणार्‍यांना मदतीचा हात द्यावयाचा
कुटुंब झाले विशाल माझे प्रेम करायाला
वर्ख लावते आनंदाचा रोज चेहर्‍याला

समाज सेवेचे व्रत आता ध्येय जाहल्याने
अपुली, परकी मुले असे हे भेद विसरल्याने
थरथरणारी वेल लागली वृक्ष व्हावयाला
वर्ख लावते आनंदाचा रोज चेहर्‍याला

जहाल वास्तव पूर्ण कालचे पचवुन झाल्याने
नवीन वास्तव हवे तसे घडवीन प्रयत्नाने
जिद्दीने मी किती बदलले? प्रश्न विधात्याला
वर्ख लावते आनंदाचा रोज चेहर्‍याला


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३
E Mai--- nishides1944@yahoo.com

अनेक नाती जगी परंतू

गोंधळलेल्या जिवा कळेना
कुणास अपुले किती म्हणावे?
अनेक नाती जगी परंतू
व्याख्या त्यांची मला न ठावे

जात्यावरती भल्या पहाटे
सुरेल ओव्या जिने गाइल्या
थकलेली पण तिच्या गळ्यातुन
अंगाईच्या सरी बरसल्या
मायेचा मखमली उबारा
या नात्याचे सूत्र असावे
अनेक नाती जगी परंतू
व्याख्या त्यांची मला न ठावे

ऊन घेउनी अंगावरती
पिलास छाया प्रदान करतो
घरास द्याया सदा सुरक्षा
घाम गाळतो, घाव झेलतो
आईच्या झोतात कशाला
बाबा दुय्यम फिके दिसावे?
अनेक नाती जगी परंतू
व्याख्या त्यांची मला न ठावे

असो यशस्वी, असो पराजित
पुरुषामागे उभी राहते
मनी मुलायम, प्रसंग येता
साथ द्यावया, पदर खोचते
पत्नीने अन्याय पचवुनी
घर उभारण्या सदा झिजावे?
अनेक नाती जगी परंतू
व्याख्या त्यांची मला न ठावे

रक्ताच्या नात्यात नसोनी
आप्तांपेक्षा जवळ वाटतो
निस्पृह नाते अपेक्षेविना
म्हणून तो आपला वाटतो
अशाच मित्रासवे वाटते
गूज मनीचे व्यक्त करावे
अनेक नाती जगी परंतू
व्याख्या त्यांची मला न ठावे

युगांतरीचा शोध संपला
काय हवे ते मला मिळाले
जगात नश्वर एकाएकी
शाश्वत आहे काय? कळाले
नाते जुडता परमेशाशी
प्रपंचात का व्यर्थ फसावे?
अनेक नाती जगी परंतू
व्याख्या त्यांची मला न ठावे


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३
E Mail--- nishides1944@yahoo.com

चित्रचारोळी

शुन्यात बघते, शोधण्या मी गाव माझे हरवलेले
वाहती खळखळ नदी अन् शेत हिरवे बहरलेले
"शहरीकरण" आली त्सुनामी उंच इमले बांधण्याची
काचते, माहेर बघुनी काँक्रीट जंगल जाहलेले

संपले आयुष्य सारे चळवळीचे
गात आहे गीत आता मरगळीचे

बालपण, तारुण्यही इतिहास झाले
लुप्त आयुष्यातले मधुमास झाले
सूर विरही आर्त बनले मैफिलीचे
गात आहे गीत आता मरगळीचे

पाहिले उलटे न काटे चालताना
अन् कधी काळा! तुझे क्षण थांबताना
तेज सरले ध्येय आता काजळीचे
गात आहे गीत आता मरगळीचे

आज हा निष्पर्ण एकाकी उभा मी
जाहला निर्जन! असा सवता सुभा मी
पर्व सरले पान हलता सळसळीचे
गात आहे गीत आता मरगळीचे

काल होतो काय ही चर्चा कशाला?
वर्तमानी दु:ख मी घेतो उशाला
शक्य तेंव्हा स्वप्न बघतो सावलीचे
गात आहे गीत आता मरगळीचे

सोडतो आहे किनारा सागराचा
पौलतीराला इरादा जावयाचा
जन्म नवखा, पर्व नवखे धडपडीचे
गात आहे गीत आता मरगळीचे


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३
E Mail--- nishides1944@yahoo.com

रंगवून टाक ---( होळीच्या दिवशी लिहिलेली कविता )

शुष्क माझिया मनास मोहरून टाक
रंगवून टाक आज रंगवून टाक

आठवात रात्र रात्र फक्त एक ध्यास
वास्तवात एकटीच, काचतात फास
स्वप्न द्यावयास दीप मालवून टाक
रंगवून टाक आज रंगवून टाक

कुंचल्याविनाच चित्र रेखलेय आज
प्रेम रंग वेगळाच खुलवतोय साज
कोरडी कपार ओलसर करून टाक
रंगवून टाक आज रंगवून टाक

शांतता कशी मिळेल सांग वादळात?
बीज अंकुरेल काय भग्न कातळात?
घे मला मिठीत गोड, गदमरून टाल
रंगवून टाक आज रंगवून टाक

चल करू विहार मस्त मस्त सागरात
मी तुझ्यासवे बघेन शुभ्र चांदरात
खास आजची पहाट दरवळून टाक
रंगवून टाक आज रंगवून टाक

चैत्र पालवी कधी न पाहिली वनात
शुष्क वृक्ष भेटले सदैव मी उन्हात
हो वसंत, ग्रिष्म झळा संपवून टाक
रंगवून टाक आज रंगवून टाक


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३
E Mail--- nishides1944@yahoo.com

विश्व निराळे खुलून दिसते

ओघळणार्‍या आसवातुनी
ओठावरती हास्य झिरपते
हिंदोळ्यावर वसंतऋतुच्या
विश्व निराळे खुलून दिसते

वसुंधरेवर मधुगंधाची
कुणी एवढी केली उधळण?
मनात वेड्या वसंत फुलता
भावफुलांची होते पखरण
प्रीत जागते अशी अंतरी!
तगमगणारे मन मोहरते
हिंदोळ्यावर वसंतऋतुच्या
विश्व निराळे खुलून दिसते

दवबिंदूंचे लेउन मोती
थरथरणार्‍या पात्यांनाही
चाहुल येता वसंतॠतुची
नटावयाची होते घाई
पहाट उत्सव हिरवाईचा
बघून सुकले मन अंकुरते
हिंदोळ्यावर वसंतऋतुच्या
विश्व निराळे खुलून दिसते

वसंत येता कोण व्यापते?
हृदयामधल्या खोल कपारी
सदैव असते सकाळ, गेल्या
रखरखणार्‍या जुन्या दुपारी
आठवणींची तुझ्या सुरावट
ओठावरची गुणगुण बनते
हिंदोळ्यावर वसंतऋतुच्या
विश्व निराळे खुलून दिसते

कृष्ण राधिकेच्या प्रेमाचा
खेळ असावा जसा रंगला
शुध्द प्रीत ती बघून बहुधा
वसंत पहिला असेल फुलला
ऋतुराजाची तरुणाईशी
जन्म कुंडली सुरेख मिळते
हिंदोळ्यावर वसंतऋतुच्या
विश्व निराळे खुलून दिसते

वसंत उत्सव तसे पाहता
मनात अपुल्या नांदत असतो
असून वावर सुखदु:खांचा
आपण पुढती चालत असतो
बेदरकारी जरा पोसणे
आनंदाला पूरक ठरते
हिंदोळ्यावर वसंतऋतुच्या
विश्व निराळे खुलून दिसते


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३
E Mail--- nishides1944@yahoo.com

वाढ दिवस

वाढ दिवस-----( pratilipi.com या संकेतस्थळावर प्रकाशित झालेली माझी कथा )

आपल्या देशाची संस्कृती मुळातच उत्सवप्रिय आहे. किती ते सण! वेगवेगळ्या धर्मांचे आणि जातीपंथांचे. सर्व सण उत्साहाने साजरे होतात. आणि मग भरपूर सुट्ट्या पण आल्याच.

साजरे करायला एवढे सण असताना का माहीत नाही वाढदिवस साजरे करणे हा प्रकारही दिवसेंदिवस वाढत आहे. मला अजून हे कळले नाही की वाढदिवस साजरे करतातच का! बहुतांश धर्मानुसार माणूस जन्माला आला की त्याचे जगावयाचे आयुष्यही ठरलेले असते. समजा एखाद्याच्या प्राक्तनात सत्तर वर्ष जगायचे असेल तर प्रत्येक वाढदिवसाला त्याचे उरलेले आयुष्य एकेक वर्षाने कमी होते हे सत्त्य आहे. असे उरलेले जगणे कमी होत असेल आणि मृत्यू जवळ असेल तर वाढदिवस ही साजरा करायची घटनाच होऊ शकत नाही. वाढदिवशी खरे तर उरलेल्या जीवनात काय करायचे यावर आत्मचिंतन व्हायला हवे. नवे संकल्प ठरायला पाहिजेत. कांही अतिउत्साही लोक तर आपले वर्षातून दोन दोन वाढदिवस साजरे करतात. एक तिथीप्रमाणे तर दुसरा ईंग्रजी तारखेप्रमाणे! वरतान म्हणजे पुन्हा मोठ्या प्रमाणात साजरे करायचे वाढदिवस वेगळेच. जसे की पन्नासावा, एकसष्टी, पंचाहात्तरावा आणि सहस्त्र चंद्र दर्शन सुध्दा! अरे हो! अजून एक राहिलेच की! लग्नाचा वाढदिवस! आहे ना गंमत!

हे झाले समान्य माणसांचे. मोठ्या माणसांचे/विभूतींचे वाढदिवस तर मेल्यानंतरही साजरे होतात. जसे की गांधी जयंती, महावीर जयंती, बुध्द जयंती, अंबेडकर जयंती वगैरे वगैरे. आणि या जयंत्यांमुळे सुट्ट्यांची रेलचेल. देशाच्या आयुष्यात असे मोठमोठे लोक तर होणारच. आणि सुट्ट्या देऊन जयंत्या साजर्‍या करण्याची प्रथा .आबाधित राहिली तर तर एक वेळ अशी येईल की जयंत्या जास्त आणि वर्षाचे दिवस कमी! म्हणूनच एका गीतकाराने हिंदी सिनेमा साठी हे गीत लिहिले असावे. "तुम जियो हजारो साल, सालके दिन हो पचास हजार"

आता गांधी जयंतीचेच घ्या! आमची जुनी पिढी सोडा. नवी मुले टीव्ही, व्हाट्सअ‍ॅप कार्टून फिल्म्स इत्त्यादी छंदात व्यस्त असतात. त्यांना गांधीजी कोण हे माहीत पण नसते. ना त्यांनी गांधींना पाहिलेले असते ना वाचलेले असते. त्यांचा गांधीजींशी संबंध फक्त सुट्टी पुरताच असतो.

जेंव्हा जेंव्हा वाढदिवसाचा विषय निघतो तेंव्हा तेंव्हा मला माझे जुने शेजारी पाटील यांची आठवण होते. 

अंदाजे वीस वर्षापूर्वी ते आणि मी जवळ जवळ रहात होतो. ते नागपूरला जिल्हाधिकारी होते आणि मी एका राष्ट्रीयकृत बँकेत कार्यरत होतो. कार्यालयीन कामानिमित्त आम्ही संपर्कात आलो आणि आमची बर्‍यापैकी मैत्री झाली. एकमेकाकडे सपत्निक जाणे येणे सुरू झाले. त्यांचा प्रशस्त बंगला, घराचे विस्तीर्ण कंपाउंड, नोकरचाकरांचा ताफा साराच त्यांचा थाट होता. अर्थात ते आय.ए.यस. ऑफिसर होते! गावातील प्रतिष्ठित लोकांचा त्यांच्या कडे सदैव राबता असायचा. 

त्यांचे कुटुंब तसे छोटे होते. ते स्वतः, त्यांची सुविद्य पत्नी शरयू आणि एक मुलगा सतीश. स्वतः पाटील कर्यालयीन कामात व्यस्त असत. पत्नी आपल्या छंदात व्यस्त असायाची. किट्टी पार्टी, बुधवार क्लब, मैत्रिणी सोबत पत्ते खेळणे छोट्या मोठ्या कार्यक्रमांचे उदघाटन असेच कांही. त्यांच्या रहाणीमानावरून त्या उच्चभ्रू समाजातिल आहेत हे पदोपदी जाणवत होते. त्यांच्या सर्व मैत्रिणी त्यांना आदराने मॅडम म्हणत. त्यांना नावाने कुणीही संबोधत नसत. मुलगा आठवी इयत्तेत एका कॉन्व्हेंट शाळेत शिकत होता. पाटलांचे दोन पिढ्यातिल पूर्वज राजकारणात होते. पण यांनी स्वतः नोकरीचा मार्ग धरला. 'पांचो उंगलियां घी मे" या सदरात मोडणारे हे कुटुंब असल्या मुळे ते उच्चभ्रू समाजात शोभणारे कुटुंब होते.

त्यांच्या घरी एक बारा वर्षाची बिहारी मुलगी घरकामाला होती. तिचे नाव चमेली होते. या मुलीला त्यांनी एका एजन्सी मार्फत कामाला ठेवले होते. वर्षाचा पगार सहा हजार त्यांनी एजन्सीला दिला जो चमेलीच्या आई बापा कडे कमिशन वजा करून जाणार होता. या मोबदल्यात चमेलीने पाटील साहेबाकडे एक वर्ष घरकाम करायचे. सहा हजाराव्यतिरिक्त चमेलीचे जेवण आणि अंगभर कपडे याची जबाबदारी पाटील कुटुंबिया कडे होती. चमेली बंगल्यावरच रहायला असे. चमेलीने आज घाईघईने पाटील साहेबांसाठी नाश्ता बनवला कारण त्यांना "बाल कामगार विरोधी मंच"च्या मिटिंगला संयोजक या नात्याने जायचे होते.

एक सांगायचे राहूनच गेले! या कुटुंबात वरील चार सदस्याशिवाय एक कुत्रा पण होता. त्याचे नाव बॉबी. शरयूला कोणी या प्राण्याला कुत्रा म्हणालेले आवडत नव्हते. तिचा आग्रह असे की त्याला एक तर बॉबी म्हणा किंवा डॉगी म्हणा. तिने मला एकदा अभिमानाने सांगितले होते की बॉबीचे वडील डॉबर मॅन वंशाचे आहेत तर आई भारतीय . एवढी मोठी संकरित जातकुळी आणि उच्च घराण्याने पाळलेला कुत्रा! डौलदार आणि आकर्षक तर असणारच. मला त्या कुत्र्याचा-सॉरी, बॉबीचा- हेवा वाटायचा कधी कधी.

चमेलीचा दिवस, थंडी असो, पाऊस असो लवकर सुरू व्हायचा. सकाळी सहा वाजता बॉबीला फिरवायला चमेली घेऊन जायची. हा फेरफटका अर्ध्या तासाचा असायचा. या वेळी बॉबी आपले प्रातर्विधी उरकून  घ्यायचा. कूळ उच्च असून आणि मालक आय.ए.यस. असूनही दगड दिसला की पाय वर करून.... .शेवटी कुत्रेच ते!

बॉबीला फिरवून आणल्या नंतर इतर खूप कामे ती करत असे. जसे की सगळ्यांसाठी चहा, न्याहरी बनवणे, पाटील आणि सतीश च्या बुटांना पॉलिश करणे, सतिशच्या युनिफोर्म आणि टायला इस्तरी करणे, सतिशचा डबा बनवणे आणि दप्तर बनवणे वगैरे वगैरे.एकदा बाप ल्योक बाहेर पडले की शरयूची कामे सुरू.

तिच्या केसाला तेल लाऊन मसाज करणे, आठ दहा दिवसांनी केसाला डाय किंवा मेंदी लावणे, हेयर ड्रायरने केस वाळवून देणे, स्व्यंपाक करणे अशी अनेक कामे चमेली करत असे. संध्याकाळी पाटील ऑफिसमधून परतल्यावर त्यांना भेटायला खूप लोक यायचे. त्यांची बडदास्त ठेवणे पण तिलाच बघावे लागे. रोज जेवणानंतर झोपायला तिला साडे दहा आकरा वजायचे. अशा तर्‍हेने तिचा दिवस सोळा तासाचा असायचा. रात्री पार्टी असेल तर तिला झोपायला एक पण वाजायचा.

एवढे काम करून ती थकत नसेल का? ऐय्याशी पाटील परिवाराचा तिला तिरस्कार वाटत नसेल का? पण या सहज सुलभ भावनांना तिच्या जीवनात कुठे जागा होती? ती शेवटी एका गुलामाचे जीवन जगत होती. तिचे बालपणच हरवून गेले होते. वय फक्त बारा असूनही ती मनाने आणि स्वभावाने चाळीशीच्या वयाची पोक्त स्त्री होती. चमेलीबद्दल मी थोडे जास्तच लिहिले आहे याचे कारण की ही पूर्ण कथाच तिच्याभोवती गुंफलेली आहे.

 आज पाटलांच्या घरी जरा जास्तच उत्साहाचे वातावरण होते. आज बॉबीचा वाढदिवस होता.बर्थ डे पार्टीसाठी संध्याकाळी खूप लोकांना आमंत्रित केले होते.पार्टीचे जोरदार नियोजन चालू होते.चमेलीला आज खूप काम पडणार होते.शरयूच्या सांगण्यावरून चमेलीने दुपारी बॉबीला इंपोर्टेड शांपूने अंघोळ घातली.उन्हात नेऊन त्याचे केस वाळवले. आज बॉबी जरा जास्तच क्यूट दिसत होता.

जशी संध्याकाळ जवळ येऊ लागली तसा शरयूचा नट्टापट्टा सुरू झाला. भारी साडी, अंगभर दागिने, गाढे मॅचिंग लिपस्टिक. असे वाटत होते की शरयूने ऊंची सेंटची पूर्ण बाटलीच अंगावर ओतून घेतली होती. ती अशी कांही नटली होती की जणू कांही तिचाच वाढ दिवस होता.

चमेली बिचारी कामात मग्न होती. टेबलावर स्नॅक्स मांडणे, सोड्याच्या बाटल्या फ्रीजमधे ठेवणे, बर्फ तयार करणे, ग्लासेस स्वच्छ धुवून पुसून ठेवणे, हजारो कामे. एव्हाना संध्याकाळचे पाच वाजले होते. इतक्यात ब्यूटी पार्लरवाली आली. शरयू तर तयार होऊन बसली होती. नंतर खुलासा झाला की ती बॉबीला सजवायला आली होती. तिने पुन्हा एकदा बॉबीला शाम्पू बाथ दिला. हेअर ड्रायरने केस वाळवले. व्हॅसलीन लावल्यानंतर केस चमकू लागले. शाम्पूच्या अ‍ॅडमधील मुलींसारखे बॉबीचा एकएक केस सुटा दिसू लागला. बॉबीच्या नखाला आकार देऊन नेलपॉलिश लावले. नेलपॉलिशचा शेड निवडण्यासाठी शरयूने अर्धा तास घेतला. शरयूला एकाच गोष्टीचे वैषम्य होते की बॉबीला लिपस्टिक लावले की तो चाटून टाकायचा. शेवटी लिपस्टिक विनाच त्याला पार्टीत सामील व्हावे लागले. हॉलमधे एक मोठा स्टूल ठेवून त्यावर मखमली कपडा टाकून बॉबीला बसवले.

हॉल खूप सुंदर सजवला होता. ज्याला नेहमी सरकारी कंत्राटे दिली जातात त्या ठेकेदाराने हे काम स्वखुशीने केले होते. ऑफिसमधले चार पाच कर्मचारी देखभाल करण्यासाठी ऑफिशियल ड्यूटीवर घरात राबत होते.

रात्री साडेआठला लोक यायला सुरू झाले. सर्व उच्चभ्रू लोकांचा महामेळावा होता तो. कलेक्टरकडे लहान लोक कशाला जातील? सर्वांनी भारी गिफ्ट आणल्या होत्या. कुणी स्कॉच व्हिस्कीची बाटली तर कुणी नोटांनी भरलेले लिफाफे. पाटील आणि शरयू पाहुण्यांचे स्वागत करण्यात मग्न होते. नकली रूंद (वाईड] हास्य कसे द्यावे हे शरयू खूप जाणते.

वातावरण एकदम धूंद बनले होते. लोक मदिरापान करत होते. अगदी हळू आवाजात संगीत चालू होते. चमेली स्नॅक्स सर्व्ह करत होती.पार्टीत रंग भरत होता. आलेला प्रत्येकजण पाटील दांपत्याला भेटून आणि हस्तांदोलन करून बॉबीसमोर जात आणि मोठ्या प्रेमाने अन आदराने झुकून हॅपी बर्थ डे टु यू बॉबी म्हणत होते.

अचानक सर्व लोकांच्या नजरा दाराकडे गेल्या.सौंदर्याची परिसिमा असलेली पाटलांची पीए नेहा आली होती. पाटील आणि नेहा यांची जवळीक हा ऑफिसमधे गॉसिपिंगचा हॉट टॉपिक होता. तिने दोघंना आणि बॉबीला विश केले. बॉबीला उचलून घेऊन ती पाटील आणि शरयूकडे आली. बॉबीने आपले डोके नेहाच्या गालावर स्थिरावले होते. नंतर झालेला संवाद असा:-

  नेहा:- सर, बॉबी मधे आपले गुण पुरेपूर उतरले आहेत.

पाटीलः-कसे काय?

नेहा:-तो अगदी आपल्या सारखाच मधाळ नजरेने माझ्याकडे सारखा बघतोय. नेहाने फिरकी घेतली

परिस्थिती अशी होती की बॉबी आणि पाटील नेहाकडे एकटक बघत होते. नेहा पाटलांकडे बघत होती. आणि शरयू रागाने लाल होत चालली होती

नेहा:- सर, आज बॉबीला किती वर्षे पूर्ण झाली?

पाटीलः- आज बॉबीला सहा वर्षे पूर्ण झाली. आजपासून सातवे लागले त्याला.

नेहा:-खरेच सर! खरं नाही वाटत. किती क्यूट दिसतोय बॉबी! वाटतय की बॉबी फारतर  दोन तीन वर्षाचा असावा.

पाटीलः- तुझ्या सारखाच आहे तो. तू तरी कुठे वाटतेस ४८ वर्षाची? ३५ वर्षाची असल्या सारखी दिसतेस. नेहाने घेतलेल्या फिरकीचा पाटलांनी हिशोब चुकता केला. इतक्यात फोन खणाणला. वाजणार्‍या रिंगवरून वाटत होते की तो लाँग डिस्टन्स कॉल असावा.

पाटील रिसिव्हर उचलतात आणि फोन भोसले यांचा असतो. पाटील आणि भोसले एकाच बॅचचे आय.ए.यस, आधिकारी.पाटील यांच्या मनात सल असतो की भोसले राजकीय नेत्यांची शिडी वापरून पुढे गेले आणि चीफ सचिव झाले. भोसले राज्यासाठी जागतिक बँकेशी कर्जाच्या वाटाघाटी करण्यासाठी यु.यस. ए. ला गेलेले असतात. जेंव्हा जेंव्हा आपण पैशाची  भीक मागतो तेंव्हा याला लोन निगोसिएशन असे गोंडस नाव देतो.

भोसले:- हॅलो पाटील साहेब! मेनी मेनी हॅपी रिटर्न्स ऑफ द डे टु बॉबी.

पाटीलः-धन्यवाद भोसले साहेब.

शरयू:- कुणाचा फोन आहे?

पाटीलः- भोसलेसाहेबांचा. न्यूयॉर्कहून

शरयू:- इकडे द्या. मी बोलते त्यांच्याशी. हॅलो भोसले साहेब! मी शरयू बोलतेय. कसे आहात आपण?

भोसले:-मजेत एकदम. आपणास बॉबीच्या वाढ दिवसाच्या हर्दिक शुभेच्छा.

शरयू:- मला काय शुभेच्छा देताय? बॉबीशी बोला. मी फोन त्याच्या कानाजवळ धरते.

भोसले:- हेलो! हॅपी बर्थ डे बॉबी. हॉऊ आर यू?

शरयू:-भोसले साहेब, बॉबी फार हुशार आहे. आपला आवाज त्याने ओळला.  

भोसले:- माझा आवाज बॉबीने ओळखल्याचे तुम्हाला कसे कळाले शरयू वहिनी?

शरयू:- आवाज ऐकताच  तो उभा रहिला आदराने आणि शेपूट हलवतोय सारखा.

भोसले:- माय गॉड! मला पण त्याची खूप आठवण येते.

शरयू:- सहाजिक आहे. त्याचे  कूळ डॉबर...... भोसले फोन कट करतात. कारण त्यांनी हे कूळ प्रकरण शरयू कडून आधी बर्‍याच वेळा ऐकलेले असते.

मी पण निमंत्रित पाहुणा म्हणून हजर होतो. एका कोपर्‍यात बसून चाललेला सर्व प्रकार बघत होतो. अचानक माझ्यातिल मध्यमवर्गीय माणूस जागा झाला. मनात आले की भोसले आमेरिकेतून फोनवर अर्धा तास गप्पा मारतात आणि तेही एका कुत्र्याच्या वाढदिवसासाठी! किती खर्च झाला असेल पैसा जो शेवटी सरकारी तिजोरीतूनच जाणार. मला रहावले नाही. मी माझी तळमळ शेजारच्या माणसाला बोलून दाखवली. तोही कदाचित सनदी आधिकारी असावा. त्याने मलाच उलटे समजावायला सुरुवात केली. सरकार तर पैशाचा अपव्यय करतच असते. गरीबांना स्वस्त दराने धान्य देणे, पूरग्रस्तांना मदत, शेतकर्‍यांना स्वस्तात वीज हा पैशाचा अपव्यय नाही तर काय आहे? आय ए यस ऑफिसरच्या कुत्र्याचा एवढा पण हक्क नसावा का की सरकारी खर्चाने हर्दिक शुभेच्छांचा फोन यावा? प्रत्येक दिवसाचं आपलं आपलं महत्व असतं.आता माझच बघा! आज दुष्काळग्रस्त लोकांना कशी आणि किती मदत करावी या बाबत एक मिटींग होती.मी ती सोडून इकडे आलो आहे. कारण आजचा दिवस बॉबीचा आहे. बॉबीचा वाढदिवस तर वर्षातून एकदाच येतो ना! हा सारा त्याचा उपदेश मी निमूटपणे ऐकून घेतला. दुसरा मार्गच नव्हता.

अशा रितीने ही रंगलेली पार्टी साडेदहापर्यंत चालली. सर्व लोक निरोप घेऊन जायला आकरा वाजले. चमेलीला नंतर खूप काम होते.प्लेट्स, ग्लासेस उचलणे, टेबल साफ करणे. सगळी आवराआवर तिलाच करायची होती. हे करायच्या आधी एका कोपर्‍यात बसून जेवण करत होती. दोन घास खाल्ले नाहीत तोच शरयूने तिला बोलावले. शरयूने तिला पाय दाबून देण्यास सांगितले. बिचारी चमेली. पाय चोपून उरलेले जेवण, आवरणे सारे उरकून एका सतरंजीवर तिने अंग टाकले तेंव्हा पहाटेचे दोन वाजले होते.

जेंव्हा चमेलीने बर्थ डे पार्टी पाहिली तेंव्हा तिच्या मनात विचार  आला की हे देवा! मला गरीब घरात मुलगी म्हणून जन्म देण्या ऐवजी एखाद्या सनदी आधिकर्‍याकडे बॉबी का नाहीस बनवले? रस्त्यावरच्या बेवारस कुत्र्यांच्या हक्क रक्षणासाठी सुध्दा सोसायटी  फॉर प्रिव्हेंशन ऑफ क्रुएलिटी टु अ‍ॅनिमल्स आणि फ्रेंड्स ऑफ डॉग्ज सोसायटीज आहेत. पण माझ्या सारख्या गुलामगिरीत खितपतणार्‍या मुलीसाठी कांहीच संरक्षण का नसावे? जेथे माझ्या जन्मदात्या पित्यानेच मला या नर्कात ढकलले आहे तेथे दुसर्‍या कडून काय अपेक्षा ठेवावी?

छोट्य गुडियाचे डोळे पाणावले ज्यांना पुसणारे कोणीच नव्हते. तिनेच डोळे पुसले सतरंजीवर आडवी झाली. श्रमाने अर्धमेले झालेल्या शरीराला केंव्हा झोप आली ते तिला कळलेच नाही.

चमेली गाढ झोपेत असतानाच शरयूने आवाज दिला आणि चमेलीला उठवले. बॉबीला फिरायला न्यायची वेळ झाली होती. चमेलीची झोपही पूर्ण झाली नव्हती. डोळे चुरचुरत होते. तसेच स्वतःला सावरत बॉबीची साखळी पकडली आणि निघाली कंपाऊंड बाहेर. शरयूने पुन्हा आवाज दिला. चमेली! बॉबीला जास्त फिरऊ नकोस आज. कालच्या पार्टीमुळे तो खूप थकलाय गं! शरयूला बॉबी थकला असण्याची जाण होती. पण चमेलीचे थकणे तिच्या खिसगणतीतही नव्हते.

चमेली हे एका फुलाचे पण नाव आहे. फूल उमलते तेंव्हा सगळीकडे सुगंध दरवळतो. नंतर फूल सुकून निर्माल्य होते.पण ही चमेलीची कळी उमलेल ना? का उमलायच्या आधीच तिचे निर्माल्य होईल?

माझ्या विमनस्क मनात कधी कधी प्रश्नांचे वादळ निर्माण होते.चमेलीला एखादा राजकुमार भेटेल? अगदी स्वप्नातील राजकुमार! जो तिची या यातनामय जीवनातून सुटका करेल. उत्तरे नसणार्‍या प्रश्नात पण मला कुठेतरी दूर धूसर आशावाद दिसतोय. देवाची तिला कृपादृष्टी लाभो.

 निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

E Mail--- nishides1944@yahoo.com

गालावरची खळी

गालावरची खळी--- (एका व्हाट्स अ‍ॅप समूहावर चित्रावरून कविता लिहा या उपक्रमात माझा सहभाग)

भार नथीचा नकोस पेलू
नको रत्न पोवळी
खरा दागिना लोभसवाणा
गालावरची खळी

असून स्वर्गातली अप्सरा
उतरलीस भूतळी!
तुझीच चर्चा करते हल्ली
काव्य रसिक मंडळी

तुला पाहुनी असे वाटते
पूर्ण उमलली कळी
पाय घसरुनी उत्सुक जो तो
सोडाया पातळी

सौंदर्याची तुझ्या त्सुनामी
माजवते खळबळी
कुणी झिंगतो पीण्याविन तर
करुन कुणी निर्जळी

सौंदर्याची ताकद तुझिया
आहे  किती आगळी!
तुला हवे ते कोणाच्याही
उतरवतेस तू गळी


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३
E Mail---nishides1944@yahoo.com

हेच मनाला उमजत नाही---

-( माझ्या एका मित्राचे उतारवयातील भयावह एकलकोंडे जीवन पाहून सुचलेली कविता )

भरकटणार्‍या मनास वेड्या
कांही केल्या समजत नाही
कुणीच नसते जगात अपुले
हेच मनाला उमजत नाही

आयुष्याचा प्रवास करता
व़ळणावरती खूप भेटले
चार दिसांची संगत ठरली
स्वार्थ साधता निघून गेले
उजाड रस्ता रखरखणारा
कांही केल्या संपत नाही
कुणीच नसते जगात अपुले
हेच मनाला उमजत नाही

वृक्ष वाळता उडून गेले
पक्षी अपुल्या ध्येय दिशेने
शुन्यामध्ये नजर लाउनी
काय बघावे? ईश्वर जाणे
उजाड घरटे तरी कालची
प्रसन्न किलबिल विसरत नाही
कुणीच नसते जगात अपुले
हेच मनाला उमजत नाही

दगड विटांच्या घरासवे या
नाते होते किती वेगळे!
इथेच मी अनुभवले होते
सुखदु:खाचे कैक सोहळे
आठवणींच्या जळमटांस या
काळ कधी का हटवत नाही?
कुणीच नसते जगात अपुले
हेच मनाला उमजत नाही

मीच अताशा करू लागलो
तिरस्कार माझा इतका की!
चिमटीमधुनी सर्व निसटले
असून गर्दी, मी एकाकी
विणलेल्या रेशिम धाग्यातिल
कसा एकही उसवत नाही?
कुणीच नसते जगात अपुले
हेच मनाला उमजत नाही

जन्मताच मी रडलो होतो
अंतक्षणी पण पुन्हा आसवे
अंतरास दोन्ही घटनांच्या
जीवन ऐसे नाव असावे
पुनर्जम घ्यावया तरीही
मना वाटते हरकत नाही
कुणीच नसते जगात अपुले
हेच मनाला उमजत नाही


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३
E Mail--- nishides1944@yah00.com

प्रश्न कर नेत्यांस तू

ते मिळाले का जनाला?
देय जे होतास तू
हे प्रजासत्ताक दिवसा!
प्रश्न कर नेत्यांस तू

हात ध्वज फडकावणारे
डाग दिसती त्यावरी
राष्ट्रभक्ती, त्याग वृत्ती
मंत्र जपती वैखरी
क्रोध बघुनी जनमनांचा
शांत का असतोस तू
हे प्रजासत्ताक दिवसा!
प्रश्न कर नेत्यांस तू

अपेक्षा तर खूप होत्या
आम जनतेच्या मनी
केवढे वैफल्य! गेले
रात्र दिन अंधारुनी
का जनांच्या वेदनांना
नेहमी गुणतोस तू?
हे प्रजासत्ताक दिवसा!
प्रश्न कर नेत्यांस तू

प्रजेसाठी अन् प्रजेची
निर्मिलीही जी प्रजेने
त्याच घटनेला बनवले
आज दासी शासनाने
पायमल्ली रोजची ही
मख्ख का बघतोस तू?
हे प्रजासत्ताक दिवसा!
प्रश्न कर नेत्यांस तू

पाहती स्वातंत्र्यसैनिक
आज आकाशातुनी
हेच का फल मम तपाला?
भावना त्यांच्या मनी
कदर थोडी हुतात्म्यांची
ना कधी करतोस तू
हे प्रजासत्ताक दिवसा!
प्रश्न कर नेत्यांस तू

जाळण्या प्रचलित व्यवस्था
सुप्त ठिणग्यांनो चला
पेटवावे रान कैसे
आठवा तुमची कला
सज्ज हो लिहिण्यास अपुला
माणसा इतिहास तू
हे प्रजासत्ताक दिवसा!
प्रश्न कर नेत्यांस तू


टीप :--२६ जानेवारीला लिहिलेली कविता. त्या दिवशी राष्ट्रभक्तीने सारे प्रेरित असतात; आणि असावेतही. म्हणून ही वास्तवदर्शी कविता उशिरा पोस्ट करत आहे.

पुन्हा घ्यायचे शस्त्र हातात आहे

जरी गंजला बाण भात्यात आहे
पुन्हा घ्यायचे शस्त्र हातात आहे

किती नाच नंगा नि धुडगूस त्यांचा!
असे दबदबा आज सत्तेत ज्यांचा
करा नागवे लाच जो खात आहे
पुन्हा घ्यायचे शस्त्र हातात आहे

लढू या चला रूढ चाली रितींशी
न व्हावी कळी मंदिरी  देवदासी
गुन्हेगार बाबा, पुजर्‍यात आहे
पुन्हा घ्यायचे शस्त्र हातात आहे

नको कूट विद्या, करूयात हल्ला
नको धर्मग्रंथातला एक सल्ला
कसोटी खरी आज लढण्यात आहे
पुन्हा घ्यायचे शस्त्र हातात आहे

हवा कृष्ण का? आजच्या द्रौपदीला
करा शक्तिशाली तिच्या आतलीला
तिचे ध्येय धगधग निखार्‍यात आहे
पुन्हा घ्यायचे शस्त्र हातात आहे

चला आजच्या सर्व न्यायाधिशांना
बजाऊत खटले जरा संपवा ना!
इशारा जनांच्या दबावात आहे
पुन्हा घ्यायचे शस्त्र हातात आहे

नमस्कार करण्यास जे हात जुडले
अता बंडखोरी करायास उठले
समाधान दडले उठावात आहे
पुन्हा घ्यायचे शस्त्र हातात आहे


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३
E Mali--- nishides1944@yahoo.com

एक अष्टपैलू व्यक्तिमत्व--सी. रामचंद्र

आपल्या देशाच्या मातीचाच गुण असावा की काय कळत नाही पण एक खरे की  लहान लहान गावातून वेगवेगळ्या क्षेत्रातील प्रतिभावान माणसे अगदी भारक्याने पैदा झाली आहेत. हे विधान करायचे कारण की मी आज अहमदनगर जिल्ह्यातील पुणतांबा या खेडेवजा गावी २१ जानेवारी, १९१८ साली जन्मलेल्या श्री रामचंद्र नरहरी चितळकर यांच्या विषयी त्यांच्या जन्मदिनाच्या निमित्ताने थोडे लिहिणार आहे. हे चितळकर म्हणजेच कालच्या जमान्यातले प्रसिध्द संगीतकार सी. रामचंद्र ज्यांची आज जयंती आहे.
सी. रामचंद्र (ज्यांना मी या लेखात आण्णा असे संबोधेन) यांनी संगीताचे शिक्षण पं. विनायकबुवा पटवर्धन यांच्याकडे गांधर्व महाविद्यालयात घेतले. त्यांचे दुसरे गुरू होते नागपूरचे शंकरराव सप्रे. यांच्याकडे शिक्षण घेताना त्यांच्या बरोबर वसंतराव देशपांडे पण संगीत शिकत होते.
नाव रामचंद्र नरहर चितळकर असूनही या माणसाने संगीत क्षेत्रात वावरताना अनेक नावे धारण केली. आण्णासाहेब या नावाने १) बहादुर प्रताप, २) मतवाले, आणि ३) मददगार या चित्रपटांना संगीत दिले. तर राम चितळकर या नावाने १) सुखी जीवन, २) बदला, ३) मि.झटपट आणि ४)दोस्ती या चित्रपटांना संगीत दिले. सी. रामचंद्र या नावाने तर अनेक चित्रपटांना संगीत दिले. आण्णा हे गाणे गाताना चितळकर असे नाव लावत. याच नावाने अतिसुरेल दोन द्वंद्वगीते लताजी बरोबर गायलेली आठवतात. एक म्हणजे भगवान निर्मित आझाद या चित्रपटातील गाणे "कितना हंसी है मौसम". या गाण्यामुळे ही जोडगोळी मस्त जमली. दुसरे गाणे म्हणजे लताजी बरोबर गायलेले अलबेला या फिल्ममधील "शोला ये भडके दिल मेरा भडके", या गाण्यांनी त्या जमान्यात कहर केला होता लोकप्रियतेचा! आजही माझ्या पिढीचे लोक ही गाणी लागली की थबकून आणि जीव कानात आणून ऐकतात.अगदी सुरुवातीच्या काळात त्यांनी वाय. व्ही. राव यांच्या नागाबंद या सिनेमात नायकाची भूमिका पण केली. म्हणूनच मी आण्णांना अष्टपैलू व्यक्क्तिमत्व मानतो
शोला जो भडके या गाण्यासाठी त्यांनी बाँगो, ओबो, ट्रंपेट, क्लॅरनेट आणि सॅक्स ही वाद्ये वापरली. लताजी बरोबर शिनशिनाकी बुबला बू चे शिर्षक गीत गाताना आण्णांनी रॉक ह्रिदमचा वापर केला.
असे पाश्चात्य वाद्यांचे प्रायोगिक वापर करणारे आण्णा हे म्युझिक देताना शास्त्रीय संगिताचाही वापर कौशल्याने करतील असे त्या काळी कोणालाही वाटले नसते. पण आण्णांनी शस्त्रीय संगीताला  आपल्या कारकिर्दीचा आत्मा बनवला आणि एकाहून एक रागावर आधारित सुंदर गाणी बनवली.
आण्णा आपल्या गाण्याच्या ताकदीवर रसिकांच्या मनावर कोरले गेले ते १९५३ मधे अनारकली या चित्रपटातील गाण्यांमुळे. तो त्यांच्या कारकिर्दीचा सुवर्णकाळ होता माझ्या मते. १) ये जिंदगी उसीकी है २) मुहोब्बत ऐसी धडकन है ३) जाग दर्द ईष्क जाग ४) जमाना ए समझाकी हम पीके आये या गाण्यांनी प्रसिध्दीचे सर्व रेकॉर्ड्स तोडले. असं म्हंटलं जाते की एका लंडनच्या सिनेपत्रकाराने अनारकली बघून एका वृत्तपत्रात लिहिले होते की "heroine sang like an angel". इतका तो लताजींच्या आवाजाने आणि आण्णांनी दिलेल्या चालीमुळे प्रभावीत झाला होता.
या नंतर एकाहून एक रागदारीवर अधारीत सरस गाण्यांची मालिकाच सुरू झाली. नवरंग मधील आधा है चंद्रमा, तू छुपी है कहाँ, स्त्री मधील ओ निर्दयी प्रीतम, शारदा मधील लता आशा यांनी गायलेले अप्रतीम गीत ओ चांद जहाँ ओ जाये अशी किती तरी गाणी आमच्यासारख्या रसिकांचे कान तृप्त करण्यासाठी दिली. अशा गाण्यांची यादी भरपूर आहे जी येथे देणे केवळ अशक्य. आण्णांनी तब्बल १०४ चित्रपटांना संगीत दिले.आण्णांनी मराठी, तेलगू, तामिळ आणि भोजपुरी चित्रपटांना संगीत दिले. बर्‍याचजणांना माहीत नसेल की आण्णांनी चित्रपट निर्मिती पण केली आहे. त्यांनी निर्माण केलेले तीन चित्रपट--- १) झांझर २) लहरें आणि ३) दुनिया गोल है. आण्णांनी दोन मराठी चित्रपटात पण कामे केली ज्यांची नावे धनंजय आणि घरकूल अशी होती

अजून एक खास गोष्ट म्हणजे कवी प्रदीप रचित गीत ऐ मेरे वतन के लोगो याला आर्त चाल आणि संगीत पण आण्णांनीच दिले आहे. हे गाणे १९६२ मधे भारतची चीनकडून युध्दात हार झाली तेंव्हा खचलेल्या भारतियांचे मनोबल उंचावण्यासाठी लिहिले गेले होते. एका कार्यक्रमात लालकिल्ल्यावर हे गाणे लताजीने गायले होते. लताजीचा आवाज, आण्णांचे संगीत, गाण्याचा त्या वेळचा संदर्भ हे सारे इतके परिणाम साधणारे होते की गाणे ऐकता ऐकता पं. नेहरू अक्षरशः रडले होते.
संगीत म्हणजे  सरस्वतीचे मंदीर असते . या मंदिरात पुजार्‍यांचा किंवा नवस बोलणार्‍या याचकांचा राबता नसतो. फक्त वेडे झालेले भक्त येथे असतात. संगीताला जीवन अर्पण करणारे! आण्णा याच प्रकारात मोडणार्‍या भक्तातील एक महान विभूती जे संगीतासाठी जगले आपले आयुष्य. संगीत त्यांचा श्वास होता. ते जगता जगता रसिकांसाठी ताल, लय, गोडवा यांनी युक्त गाण्यांची उधळण करत गेले आणि आमच्या सारखे रसिक तृप्ततेचा अनुभव घेत होते. अगदी आकंठ रसपान!
पाश्चात्य संगीत ते रागदारी संगीत, अभिनेता ते चित्रपट निर्माता अशी वाटचाल करणारा हा आवलिया प्रवासी ५.१. १९८२ रोजी मुंबई येथे पंचत्वात विलीन झाला; मागे अवीट गाण्यांचा खजाना सोडून. आण्णांचे फिल्म संगीतातले स्थान वादातीत आणि अमर आहे हे नक्की.
आज १२ जानेवारी ही त्यांची जयंती आहे. हे औचित्य साधून त्यांच्या अनेक सुरेल गाण्यांपैकी माझ्या आवडीचे अनारकली या सिनेमातील एक गाणे ऐकून समारोप करू या. हे गाणे ऐकण्यासाठी खालील लिंक वर क्लिक करा.

/www.youtube.com/watch?v=Na2VxqcsvQo

निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३
E Mail---nishides1944@yahoo.com