माझी असते मलाच सोबत

घेत उसासे समोर बसता
आरशातली करते संगत
घरातल्या गर्दीत नेहमी
माझी असते मलाच सोबत

लग्नानंतर प्रथेप्रमाणे
कुलदैवत अन् गोत्र बदलले
समरस होण्या घरात नवख्या
नाव मूळचे जरी विसरले
काळ उलटला, अजून परकी!
बोच कुणाला नाही सांगत
घरातल्या गर्दीत नेहमी
माझी असते मलाच सोबत

कुळदिपक हळजायासाठी
मादी होती हवी तयांना
खाणे, कपडा लत्ता, छप्पर
सौद्यामधला जणू बयाना
कूस उजवण्या उशीर होता
विचित्र सारे होते वागत
घरातल्या गर्दीत नेहमी
माझी असते मलाच सोबत

जन्म मुलीला देता माझे
संसारातिल पात्र बदलले
घरकामाचे यंत्र जाहले
गात्र नेहमी शिणावलेले
थकलेल्या कायेत सख्याला
मजा येइना, सरली रंगत
घरातल्या गर्दीत नेहमी
माझी असते मलाच सोबत

फरपट झाली आयुष्याची
मेले नाही म्हणून जगले
जगण्यासाठी कसे करावे?
बधीर मन हे अचूक शिकले
एकांताने माझ्यासंगे
सदैव केली अंगतपंगत
घरातल्या गर्दीत नेहमी
माझी असते मलाच सोबत

अल्लड अवखळ कन्न्या माझी
वाढत आहे कणाकणाने
मला न जे लाभले, तिला ते
मिळो ईश्वरा मणामणाने
तिला सांगते मुक्त रहा तू
तोड चौकटी परंपरागत
घरातल्या गर्दीत नेहमी
माझी असते मलाच सोबत


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३

सेल्युलर जेल

( जब मै अंदमान गया था, जेलके उस कमरेमे पहुंचा जहाँ प्रखर राष्ट्रभक्त सावरकरजीको रखा था| आँखोमे आँसू उमड पडे और भावनावेगमे लिखी गयी; थोडी प्रदीर्घ रचना. जेलके प्रवेशद्वार पर एक पुराना सुखा पिंपलका वृक्ष आजभी खडा है. उसका मनोगत पढिए. सावरकरजीकी आज पुण्यतिथी है. इस उपलक्ष्यमे सादर)

साक्षीधर हूं अन्याओंका
दे न सका अपनोंको छाया
पिंपलका हूं वृक्ष अभागा
सूखे नयनन कृश है काया

जेल बनाने अंग्रेजोंने
सब वृक्षोंको तोडा
पता लगा था अशुभ दिनोंका
जब मुझको था छोडा
यक्ष प्रश्न है मेरे भाग्य मे
प्रवेशद्वार क्यों आया
पिंपलका हूं वृक्ष अभागा
सूखे नयनन कृश है काया

दस साल लगगये बनाने
सेल्यूलर था नाम जेल का
स्वतंत्रता सेनानी लाकर
दंडित करना नाम खेलका
दर्दभरी पीडा का भोजन
सबने हंसते था खाया
पिंपलका हूं वृक्ष अभागा
सूखे नयनन कृश है काया

स्वतंत्रता की आशा लेकर
सेनानी आया करते थे
हर कोनेसे आनेवाले
जवान मुझको भाते थे
कितनी माँ बहनोंने होगा
राग विरह का गाया!
पिंपलका हूं वृक्ष अभागा
सूखे नयनन कृश है काया

मूंछ ना फुटी ऐसे सेनानी
जवान बच्चे आते थे
प्रखर राष्ट्र भक्तीसे प्रेरित
जेल मे हंसते जाते थे
हर कमरे के अंधियारोंमे
तपता सूरज था पाया
पिंपलका हूं वृक्ष अभागा
सूखे नयनन कृश है काया

पीडाओंका स्त्रोत था यहाँ
कर्ण बधीर थी चींखे
कैसे देखे बुलंद सपने
इन युवकोंसे सीखे
आहट दरवाजा खुलनेकी
अब किसको है लाया?
पिंपलका हूं वृक्ष अभागा
सूखे नयनन कृश है काया

सावरकर था नाम शख्स़्का
चेहरेपर था तेज
शायद अंग्रेजोंको हिलाने
नियतीने दिया था भेज
जहालता का जुनून उनका
सबके मनको था भाया
पिंपलका हूं वृक्ष अभागा
सूखे नयनन कृश है काया

महासागर पीडाओंके
हसते हसते तरते थे
आजा़दीकी प्यारी बाते
दृढनिश्चयसे करते थे
उनकी बातोंसे लगता था
मुहूर्त अजा़दी का आया
पिंपलका हूं वृक्ष अभागा
सूखे नयनन कृश है काया

स्वतंत्रता का यज्ञ चला है
प्राण आहूती देंगे हम
काला पानी कहों ना इसे
बनकर शहीद रहेंगे हम
फिरंगियोंके जुल्म मे झलके
अपनेही डर का साया
पिंपलका हूं वृक्ष अभागा
सूखे नयनन कृश है काया

आजा़दी ना आये जबतक
बहे हमारी खूनकी धारा
जंग हमारी; जीत हमारी
चाहे बीते जितनी सदियां
जुनून जब है आजा़दी का
क्यों सोंचे क्या पाया?
पिंपलका हूं वृक्ष अभागा
सूखे नयनन कृश है काया

जेल बना है मंदिर जिसमे
गूंजे आजा़दी की कहानी
राष्ट्रभक्तीसे प्रेरित श्रोता
होते सुनकर मेरी बयानी
देश प्रेमका दिया जलाना
जुनून मुझपर है छाया
पिंपलका हूं वृक्ष अभागा
सूखे नयनन कृश है काया


निशिकांत देशपांडे. भ्र.ध्व. ९८९०७ ९९०२३

वाट कुणाची बघते?

नटुनी थटुनी फुले माळुनी वाट कुणाची बघते?
बावरते अन् अधीर होते, लटके लटके रुसते
भेटायाची ओढ मनी पण लाज आडवी येई
साजण येता ती शरदाच्या चांदण्यास पांघरते

तिच्याभोवती वसंत उमले गंध पसरणारा
कुंतल काळे भुरभुर उडवी चटावलेला वारा
सौंदर्याची खाण अशी ती शुक्रतारका जणू !
धरतीवरती आली उजळण्या आसमंत सारा

मंदिरात ती जाता जमते भक्तजनांची गर्दी
तिच्यामुळे नास्तिकही बनले भगवंताचे दर्दी
झपाटली वस्तीच अशी की नवल वाटते मजला
तिला जराशी शिंक आली तर गावाला होते सर्दी

शब्द जुळवतो तिच्याचसाठी, लिहितो कविता गझला
जागत असतो रात्र रात्र मी दीप कधी ना विझला
विरान हृदयी शुष्क कोपरा सदैव नांदत होता
दाद तिची गझलेला मिळता; चिंब चिंब तो भिजला

कसे आगळे जगावेगळे तिचे नि माझे नाते?
ती दवबिंदू; मी गवताचे थरथरणारे पाते
वास्तवात ती लाख नसू दे, सदैव येते स्वप्नी
रेशिम धाग्यांनी नात्याचा गोफ गुंफुनी जाते


निशिकांत देशपांडे. मो.क्र. ९८९०७ ९९०२३